«ειναι εσκεμμένη ανακρίβεια να του υποβάλλομε ρατσιστικές θεωρίες…»

 

 

                                   Νεανική φωτογραφία της Έλλης Λαμπρίδη        ATHENS VOICE

Το παρακάτω απόσπασμα προέρχεται από το σπουδαίο κριτικό κείμενο που έγραψε η Έλλη Λαμπρίδη παραμονές του Μεγάλου Πολέμου, το Γενάρη του 1939, στο μηναίο περιοδικό «Νέα Πολιτική» που τυπώνονταν στην Αθήνα*. Η κριτική της αφορούσε ένα μικρής έκτασης βιβλίο του  Πέτρου Ωρολογά, δυνατού εστέτ γραφιά  και λόγιου Θεσσαλονικέως, παλιού γνωρίμου του Δραγούμη, μάλλον από την περίοδο της βουλευτικής τους δράσης στον αντιβενιζελικό χώρο στα 1915-1917, που τώρα εμφορείται από τις γερμανικού τύπου εθνικοσοσιαλιστικές ιδέες. Ο Ωρολογάς, λίγα χρόνια αργότερα θα δικαστεί -όμως δεν θα καταδικασθεί- ως δωσίλογος.

Το βιβλίο του τιτλοφορούνταν «Ίων Δραγούμης» και αποτελούσε ένα οξυδερκές και διόλου πρόχειρο ακτινογράφημα (ιδεολογικό, πνευματικό, βιογραφικό) του Ι.Δ. Ωστόσο, ο Ωρολογάς προσπάθησε να συνδέσει την ιδεολογία του Ίωνος με τον εθνικοσοσιαλισμό, τις φυλετικές θεωρίες και τον κοινωνικό δαρβινισμό πράγμα που η Έλλη Λαμπρίδη, σύντροφος για ένα χρόνο του Νίκου Καζαντζάκη, σοσιαλίστρια, φεμινίστρια και με διδακτορικό στη Φιλοσοφία, αντικρούει με εξαιρετική μέθοδο σ’ ένα αληθινά σπουδαίο και μάλλον αγνοημένο εν πολλοίς κείμενο. Εννοείται πως την άποψη του Βάρναλη απάντηση στο βλακώδες ερώτημα για το «τι θα γινόταν ο Δραγούμης» αν ζούσε («Φασίστας!») ασπάστηκαν στο μέλλον ορισμένοι Πανεπιστημιακοί εφευρίσκοντας μάλιστα κάτι πιο sic («Προδρομικός φασίστας», «Πρωτοφασίστας»). Παραθέτω για την ιστορία τα ονόματα: η μακαρίτισσα Ρένα Σταυρίδη -Πατρικίου, ο αριστεριστής Σπύρος Μαρκέτος και ο Γιάννης Μάζης καθηγητής στις ΗΠΑ. Η Έλλη Λαμπρίδη λοιπόν απαντά σε όλους αυτούς (όπως και στον Π. Ωρολογά βέβαια) ίσως και με μόνη αυτή την …«κεντημένη» παράγραφο γραμμένη ογδόντα πέντε χρόνια παλιότερα:

[...] Τὸ ἔθνος γίνεται γιὰ τὸ Δραγούμη τὸ ἐνόργανο ὑπερατομικό πλάσμα, στὸ ὁποῖο εἶναι τιμή μας ν’ ἀποτελοῦμε ἕνα κύτταρο, σὲ ἀένναη ἀνταλλαγὴ ὀξυγόνου καὶ χυμῶν μαζί του. Στὸ ἔθνος, ἢ καλύτερα στὴν ἔννοια τοῦ ἔθνους, στὴν εἰκόνα του ποὺ πλάθει μέσα του, βρίσκει ὁ Δραγούμης παρηγοριὰ γιὰ τὴν κοινωνικὴ καὶ κρατική μιζέρια γύρω του. Αὐτὸ ἐξηγεῖ τὴ θερμή του ἀγάπη πρὸς τὴ Μακεδονία καὶ τὶς ἀλύτρωτες γενικά χώρες· ὁ λυρικός του θαυμασμὸς πρὸς τὸν «ἄλλο ἑλληνισμό» ἐκεῖ πάνω τὸν κάνει νὰ θεωρεῖ ὡς ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιὰ τὴ δημιουργία τοῦ πολιτισμοῦ ποὺ λαχταράει, τὴν ὁλοκλήρωση τῆς ἀπελευθέρωσης, καὶ τῆς ἑνότητας τῆς φυλῆς. Ἡ ἔννοια τῆς φυλῆς στὸ Δραγούμη εἶναι πολύ περισσσότερο ἰδεολογική, παρὰ βιολογική, καὶ γι’ αὐτὸ εἶναι ἐσκεμμένη ἀνακρίβεια νὰ τοῦ ὑποβάλλομε ρατσιστικές θεωρίες, ἀνάλογες μὲ τοῦ σημερινοῦ γερμανικοῦ ἐθνικοσοσιαλισμοῦ· ὁ Ἑλληνισμὸς εἶναι περισσότερο πνευματικός σπόρος παρὰ βιολογικό σπέρμα. Δὲν μποροῦσε νὰ μὴν ἀναγνωρίσει ὁ Δραγούμης τὴν ἐπανειλημμένη ἐπιμειξία στὴν ὁποία ἦρθε ὁ ἑλληνικός λαός μὲ ἄλλης καταγωγῆς ὁμάδες· ἀλλὰ ποτὲ δὲν ἐφαντάστηκε νὰ ἐλέγξει την καθαρότητα τῆς προέλευσης καὶ ν’ ἀποκλείσει ὅσους τυχὸν θὰ εἶχαν βουλγάρες ἢ σέρβες προγιαγιάδες. Ὁ ἀφομοιωμένος ξένος, ποὺ θ’ ἀγκάλιαζε τὴν ἑλληνικὴ παράδοση, θὰ ἦταν γι’ αὐτὸν τριπλὰ πολύτιμος· καὶ τὸ μῖσος του πρὸς τοὺς Λεβαντίνους δὲν ἀπευθύνεται πρὸς τὸ ἀνακατωμένο τους αἷμα, ἀλλὰ πρὸς τὴ νόθη πνευματικότητά τους καὶ τὴ δουλόπρεπη καὶ καιροσκοπική στάση τους. 

 

*Λαμπρίδη  Έλλη, [Βιβλιοκρισία] «Π. Ωρολογά: Ίων Δραγούμης», Νέα Πολιτική, περ. Β', έτος 3, τχ. 1, Αθήνα 1939, σελ. 129-134.