«Ο ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ»

 

ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ Λ. Α. ΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ (1930)* 

 

Αὐτός του διάλεξε τὸ Χρέος

Σ’ ἄλλους ἀφήνοντας τὴ δόξα.

ΚΑΡΝΤΟΥΣΙ

 

Ὅσο  καὶ νὰ περνοῦν τὰ χρόνια —καὶ πᾶνε τώρα δέκα χρόνια ἀπό τὸν θάνατό του— ὁ Ἴων Δραγούμης θὰ ζῇ πάντα στὴ σκέψη μας καὶ στὴ θύμησή μας. Δὲν εἶναι πολύς καιρὸς, μὶα λογία, ἡ κυρία Εἰρήνη Ἀθηναία, μιλοῦσε ἀπ’ τὶς στήλες της «Ἐστίας» γι’ αὐτὸν. Ἀλλ’ ἅραγε εἶναι αὐτὸς ὁ Δραγούμης, ὅπως μᾶς τὸν ἐσκίτσαρε  βιαστικά καὶ πρόχειρα ἡ ἀξιόλογη κυρία;  Ἄς κοιτάξουμε τὴν προσωπικότητά του ἀντικειμενικά καὶ θετικά. Ὁ Ἴων Δραγούμης, ἦτον ἕνας ἐθνικιστής. Ἐπίστευεν ἀληθινά στοὺς σκοπούς καὶ τὰ δίκαια τοῦ Ἔθνους του κι’ ὅταν ἀκόμα ὁ ἐξαιρετικός αὐτός στοχαστής καὶ μαζί ἀθλητής τῆς δράσης, κουρασμένος ἀπό τὸ παιγνίδισμα τῶν ἰδεῶν, ζητοῦσε στὸν ἐθνικισμό τὸ ἰδανικό ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ τοῦ δόσῃ τὴν ἐσώτερη ἰκανοποίησή του γιὰ νὰ κατασταλάξῃ καὶ νὰ ἀράξῃ σ’ αὐτό τὴν ἀνήσυχη καὶ βασανισμένη ψυχή του.⁽¹⁾ Καὶ διότι ἐπίστευσε στὸ ἔθνος του, ἀγάπησε μὲ ἀληθινό πάθος, μὲ λαχτάρα καὶ λατρεία τῆς φυλῆς του.⁽²⁾ Μὰ ἦταν τόσο ἀνήσυχη ἡ φλόγα τῆς ψυχῆς του, τόσο πλούσια ἡ θέρμη τῆς ζωῆς του, ὥστε γιὰ μᾶς νὰ εἶναι ἀμφίβολο ἄν ὁ Ἴων τελικά θὰ καταστάλαζε στὸν Ἐθνικισμό.⁽³⁾ Ἡ πολύφαντη αὐτή ψυχή ἡ γιομάτη ὑπέροχη ἀνησυχία καὶ γόνιμη ἀστάθεια —κι ὅμως τόσο σταθερή στὴ βαθύτερη ἐπιταγή τῆς μοίρας της— ἦτον ἱκανή γιὰ ὅλες τὶς ἐκπληξεις καὶ γιὰ ὅλα τὰ  ἀδόκητα. Μὰ ὁ ἄδικος θάνατος —ἄδικος διπλά— ἔκοψε στὴ μέση τὸ νῆμα τῆς ζωής του στήν κρισιμότερη ἴσως στιγμή της. Ὁ Ἴων Δραγούμης ἦτον ἕνας ἐθνικιστής γιατί εὕρισκε στὸν ἐθνικισμό, ἕνα ἰδανικό ποὺ συγκινοῦσε κι’ ἀνατάραζε στὴν ἐποχή του τὶς μάζες. Ἕνα κίνητρο γιὰ νὰ μπορέση νὰ τὶς κινήσει, νὰ τραβήξῃ μ’ αὐτό μπροστά καὶ να κινήσῃ καὶ νὰ δημιουργήσῃ αὐτός. Ἡ φιλοδοξία του σεβαστή γιατί ἦτον ἄξια εὕρισκε στὸν ἐθνικισμό τὸ βάθρο της.⁽⁴⁾ Μὰ δὲν θὰ εἴμασταν ἔξω ἀπ’ τὴν ἀλήθεια ἄν ὑποστηρίζαμε ὅτι ὁ ἐθνικισμός τοῦ Δραγούμη δὲν εἶναι ἄσχετος ἀπὸ τὸν ταξικό του καθορισμό.⁽⁵⁾ Χωρίς ἀμφιβολία ὁ Δραγούμης ἔζησε καὶ ἔδρασε σὰν ἕνας ἀστός ἐθνικιστής ποὺ εἶχε ταξική συνείδηση τῆς ἀποστολῆς του. Χτύπησε τὴ Μεγάλη Ἰδέα ὅπως χτύπησε καὶ τὸ Λογιωτατισμό ἀλύπητα.

Καὶ σὲ τοῦτο στάθηκε ἕνας ἀστός ἐπαναστάτης ἀπὸ τοὺς πιὸ φωτισμένους καὶ τοὺς πιὸ τολμηρούς.⁽⁶⁾ Χτύπησε τὴ Μεγάλη Ἰδέα, τὸ ὑπόλειμμα τοῦ Βυζαντινισμοῦ γιατί ἔνοιωθε ὅτι αὐτή, ὡς ἰδεολογικό κίνητρο δὲν θὰ ὁδηγοῦσε τὸ ἔθνος παρά μονάχα στὴν καταστροφή  ὅπως καὶ τὸ ὡδήγησε. Ζωντανός ἄνθρωπος ὁ Ἴδας δὲν μποροῦσε νὰ πιστέψῃ καὶ ν’ ἀγωνιστῇ γιὰ ἰδανικά νεκρά — ὅπως ἦταν στὴν ουσία της ἡ Μεγάλη Ἰδέα.⁽⁷⁾ Καὶ σὲ τοῦτο ἀκόμα ὁ Ἴων, ὅπως στὸ γλωσσικό, ἄν δὲν ἔδειχνε —γιατί δὲν μποροῦσε ἀπὸ τὴν κοινωνική του προέλευση— ῥιζοσπάστης, δὲν ἐστάθη ὅμως κι’ ἕνας ἀντιδραστικός. Κάθε ἄλλο. Ἔβλεπε καθαρά ὅτι ἡ Μεγάλη Ἰδέα —τὸ ὄνειρο δηλαδή τῆς ἀνατολικῆς αὐτοκρατορίας μὲ πρωτεύουσα τὸ Βυζάντιο καὶ μὲ ἕλληνα ὀρθόδοξον αὐτοκράτορα— δὲν ἦταν παρά ἕνα ἄρρωστο ὄνειρο νεκρῶν ἀνθρώπων.⁽⁸⁾ Πῶς μποροῦσε ἕνας λαός προοδευτικός —ῥιζοσπαστικός πολλές φορές—ἀπὸ τὴν κοινωνική του σύνθεση, τὸν οικονομικό καθορισμό του  καὶ τὴν βαθύτερη ἱστορική ἀποστροφή του στὴν οὐσία του,  ἀναλλοίωτα καὶ βαθύτατα δημοκρατικός, νὰ πιστέψῃ σοβαρά καὶ νὰ ἀγωνιστῆ μὲ θέρμη γιὰ ἕνα ἰδανικό ποὺ εἶχεν  ὡς σκοπό του νὰ ὑψωσῃ ἀπάνου στὸ ἐλεύθερο στῆθος του μιάν αὐτοκρατορία τὴν ἐποχή ποὺ οἱ αὐτοκρατορίες τρίζανε καὶ γκρεμίζονταν. Στὸ σημεῖο αὐτό βέβαια μπορεῖ κανείς νὰ μοῦ δείξῃ τὴν τελευταία στροφή τοῦ Δραγούμη πρὸς τὸ Μοναρχισμό.

     Αὐτὸ ἀλήθεια εἶναι ἕνα σκοτεινό σημεῖο ἐξελίξεως τοῦ Δραγούμη ὄχι τόσο γιὰ τὴ σημασία του, ὅσο μὲ τὴν ἔννοια ὅτι ἀκόμα δὲν ἔχει ἐξηγηθεῖ καὶ διαφωτιστῇ ὅπως πρέπει. Μὰ αὐτός ποὺ γράφει τὶς γραμμές αὐτές ἔχει τὴ γνώμη ὅτι ἡ στροφή αὐτή τοῦ Δραγούμη ἦταν καθαρῶς ἐπιφανειακή, πολιτική, μὲ σημασία περισσότερο ἀρνητική παρά θετική καὶ ὅτι, ἐπὶ τέλους καὶ προπάντων, ἡ στροφή του αὐτή ὅσο ζοῦσε ακόμα, δὲν θὰ ἦταν ἡ τελευταία τῆς ζωῆς του. Ὁ Ἴων Δραγούμης ἦταν ἕνας ἐθνικιστής.  Συνεπάρθηκε κι αὐτός ὅπως οἱ περισσότεροι στὴν ἐποχή του, σχεδόν ὅλοι, ἀπὸ τὸν φλογερό πόθο ποὺ κρατοῦσε σὲ διαρκῆ ἔκσταση  τὴν ψυχή τοῦ ἔθνους, τῆς ἀποκαταστάσεως ὅλου τοῦ Ἑλληνισμοῦ σὲ ἐνιαῖο καὶ ἰσχυρό ἐλεύθερο κράτος, βιώσιμο καὶ ἰκανό γιὰ ἐκπολιτιστική σταδιοδρομία⁽⁹⁾. Καὶ εἶδεν ἀκόμα τὴν ἀνάγκη τῆς ἐξεύρεσης θετικῶν πολιτικῶν μέσων στρατοῦ καὶ συμμαχιῶν καθώς εἶχε καὶ σαφῆ ἀντίληψη τῶν δυνατῶν πολιτικῶν στόχων, γιὰ τὴν πραγματοποίηση τῆς Ἐθνικῆς Ἰδέας.⁽¹⁰⁾ Στὸ σημεῖο αὐτό ὁ Δραγούμης στέκεται πλάι στοὺς δυό μεγάλους ἀστούς θετικιστές πολιτικούς τοῦ ἑλληνικοῦ ἐθνικισμοῦ: Τὸν Τρικούπη καὶ τὸν Βενιζέλο. Μ’ ἄν δὲν εἶχε εὐτυχισμένη μοῖρα τοῦ «πραγματοποιοῦ» καὶ ἐκπληρωτῆ ἐθνικιστῆ πολιτικοῦ σὰν τοῦ Βενιζέλου ἔλαχεν ὅμως σ’ αὐτόν ὡραιότερος κλῆρος.

       Ἡρωϊκή μορφή ὁ Δραγούμης δὲν ἀνῆκε στὶς τάξεις τῶν λογοκόπων καὶ τῶν φλύαρων. Νοιώθοντας βαθειά τὴν ἀποστολή του ἔταξε τὸν ἑαυτό  του μαχητή ἀληθινό τοῦ ἰδανικοῦ του.

       Ἐστάθη ὁ στερνός καὶ ὡραιότερος ἀγωνιστής τοῦ ἑλληνικοῦ ἐθνικισμοῦ. Ἡ ἠθική ὠμορφιά του δὲ θὰ ξεθωριάσῃ ἀπὸ τὸ χρόνο.

 

ΛΑΜΠΡΟΣ Α. ΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ

 

(1)    «Σαμοθράκη», σ. 124-125.

(2)    «Σαμοθράκη», σ. 126 και 128.

(3)    «Σαμοθράκη»,  σ. 120.

(4)    «Κοινωνισμός καὶ Κοινωνιολογία-Ἀπάντηση στὸ Σκληρό», 1908.

(5)    Κοινωνισμός καὶ Κοινωνιολογία κλπ.»

(6)    «Ὅσοι ζωντανοί» σ. […]

(7)    «Στρατός καὶ ἄλλα», 1909.

(8)    «Τὸ Ἕθνος, οἱ τάξες, ὁ ἕνας», 1907.

(9)    «Πρὸς τοὺς σκλαβωμένους καὶ ἐλεύθερους Ἕλληνες», 1908.

(10) Ὅσοι ζωντανοί», σ. […]

 

*Ρακόπουλος Λάμπρος Α. Ο Ίων Δραγούμης και το εκπολιτιστικό του έργο, «Σοσιαλιστική Ζωή», Μηνιαίο Όργανο της Ενώσεως Σοσιαλιστικών Σπουδών (Τμήμα του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος της Ελλάδος) 1930, σελ. 234-235.

 

Ο Λάμπρος Α. Ρακόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1904. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κατά τα έτη 1920-1924 και άρχισε τη δικηγορική του καριέρα στον ΔΣΑ το 1927 ασκώντας τη δικηγορία μέχρι το 1931. Ήταν διευθυντής, μέλος της σύνταξης και αρθρογράφος του περιοδικού «Σοσιαλιστική Ζωή» (1928-1932), όργανο του Σοσιαλιστικού Ομίλου Γυναικών (Σ.Ο.Γ.). Το περιοδικό αυτό αποτελούσε φύλλο μαχητικό που ανέδειξε τη σημασία της ισότητας δικαιωμάτων μεταξύ ανδρών και γυναικών, της γυναικείας ψήφου, της ανεργίας των γυναικών, της προστασίας της μητρότητας και του παιδιού. Ο Ρακόπουλος εισήλθε στον εισαγγελικό κλάδο το 1931 και υπηρέτησε ευδόκιμα τον χώρο της δικαιοσύνης όπου εξήλθε με το αξίωμα του εισαγγελέως εφετών το 1963. Ως συνταξιούχος πλέον εισαγγελέας εφετών εργάστηκε ως δικηγόρος παρ Αρείω Πάγω στον Πειραιά από το 1964 μέχρι το 1972. Κατά το διάστημα 1963-1967 ο Λ. Ρακόπουλος αρθρογράφησε σε εφημερίδες και περιοδικά της Αθήνας και υπερασπίστηκε με θέρμη και επιστημονική ακρίβεια τα συνταγματικά, πολιτικά και εθνικά δίκαια τη πολιτικά ταραγμένη περίοδο των ετών  1963-1967.