«Ἕν είχεν ὄνειρον»…

 Ο Δημήτριος Γούναρης για τον Ίωνα Δραγούμη, στη Βουλή του 1921.

 

 

Ο Ίων Δραγούμης (δεξιά) με τον Δημήτριο Γούναρη (αριστερά)  και την Ειρήνη Πεσμαζόγλου, στην περίοδο της εξορίας τους στην Κορσική. Αρχείο Ίωνος Δραγούμη ΑΣΚΣΑ, αριθ. τεκμηρίου 1222.

 

Το παρακάτω απόσπασμα προέρχεται από τα πρακτικά της Δ΄συνεδρίασης της Βουλής, της 20 Ιανουαρίου 1921. Πρωθυπουργός είναι ο Δημ. Ράλλης, ο οποίος, τις αμέσως επόμενες μέρες (22 Ιανουαρίου), ύστερα από διαφωνία με τον Δημήτριο Γούναρη (1867-1922),  παραιτείται και Πρωθυπουργός αναλαμβάνει ο Δημ. Καλογερόπουλος. Ο Γούναρης και στις δυο κυβερνήσεις εκτελεί χρέη υπουργού των Στρατιωτικών. Κατά το διάστημα της εξορίας στην Κορσική, ο Γούναρης, ως συγκρατούμενος του Ίωνος Δραγούμη στο ξενοδοχείο Grand Palais του Αιακείου, βρέθηκε πολύ κοντά του καθώς τους έδενε αμοιβαία αλληλοεκτίμηση. Ίσως να ήταν και ο μόνος με τον οποίο ο Δραγούμης επεδίωκε να συναντιέται σε οδοιπορίες και να συνομιλεί σχεδόν καθημερινά παρά το ότι κατά την περίοδο της πρώτης πρωθυπουργικής του θητείας είχαν συγκρουσθεί  συχνά στη Βουλή. 

Δυο χρόνια αργότερα, στις 28 Νοεμβρίου του 1922, ο πρωθυπουργός τότε Δημ. Γούναρης, θα συμπεριλαμβάνονταν στους «έξι» που, με την απόφαση του έκτακτου στρατοδικείου, θα εκτελούνταν ως εξιλαστήρια θύματα για την Μικρασιατική Καταστροφή.

Στη συνεδρίαση αυτήν της Βουλής, ο επιστήθιος φίλος και συνεργάτης του Δραγούμη, βουλευτής μετά τις εκλογές του 1920, Αθανάσιος Σουλιώτης-Νικολαΐδης (1878-1945), εισηγείται την τοποθέτηση στήλης στο σημείο του φόνου στη μνήμη του Δραγούμη και κατάθεση στεφάνου εκ μέρους της Βουλής στον τάφο του. 

Το λόγο επιχειρεί να λάβει και ο Περικλής (ή «Πέπες») Αργυρόπουλος (1881-1966) που όμως, καθώς φαίνεται, υπαναχωρεί προς χάριν του Δ. Γούναρη όπως προκύπτει τον καταγεγραμμένο στα πρακτικά της Βουλής διάλογο :

ΠΡΟΕΔΡΟΣ (Θεμ. Σοφούλης). Ο κ. Π. Αργυρόπουλος ἔχει τὸν λόγον.

Περ. Αργυρόπουλος. Μετὰ συγκινήσεως ἀνέρχομαι τὸ πρῶτον, τὸ ἐθνικὸν τοῦτο βῆμα, διάδοχον τοῦ βήματος ἐκείνου τῆς Πνυκός.

Δημ. Γούναρης (Ὑπουργὸς τῶν Στρατιωτικών). Θα ὁμιλήσητε περὶ τοῦ Ἰωάννου Δραγούμη;

Περ. Αργυρόπουλος. Σχετικῶς μὲ τὰ λεχθέντα, ἀλλὰ καὶ γενικώτερον.

Δημ. Γούναρης (Ὑπουργὸς τῶν Στρατιωτικών). Τότε μοῦ ἐπιτρέπετε νὰ εἴπω ὀλίγας λέξεις;

Περ. Αργυρόπουλος. Εὐχαρίστως.

Αυτά που ήθελε να πει ο Αργυρόπουλος, που μικρός έπαιζε με τις αδελφές του Ίωνος στην οδό Αμαλίας, συνεργάστηκε μ' εκείνον αργότερα, στο Μακεδονικό Αγώνα, συνυπηρέτησε στο διπλωματικό σώμα και έδρασε από κοινού για την επίσπευση της παράδοσης της Θεσσαλονίκης κατά τον Α΄ Βαλκανικό πόλεμο) τα λέει —δυστυχώς...— στα απομνημονεύματά του:

«Ἐνῶ ἠσχολούμην μὲ τὰ ὑπηρεσιακά ζητήματα, μᾶς ἦλθε ἡ πρώτη εἰδοποίησις ὅτι κλονίζεται ἡ Ἑλλάς: Εἶχε γίνει δολοφονικὴ ἀπόπειρα, εἰς τὸν σιδηροδρομικὸν σταθμὸν τῆς Λυών, εἰς τὸ Παρίσι, κατὰ τοῦ Βενιζέλου, ποὺ ἐτραυματίσθη. Ἡ συγκίνησις τῶν Ἑλλήνων τῆς Αἰγύπτου ἦτο γενική. Ἀκούω ἀκόμη τὴν φωνὴν τοῦ Προέδρου τῆς κοινότητος Σαλβάγου, ὁ ὁποῖος κλαίοντας, μοῦ ζητοῦσε πληροφορίας. Ἡ ἀπόπειρα ἦτο ἡ τρανωτέρα ἐκδήλωσις τῶν βδελυρῶν αἰσθημάτων τῶν ἀρχηγῶν μιᾶς ἀντιπολιτεύσεως χωρίς πατριωτισμὸν καὶ χωρὶς τιμήν. Ὁ φόνος τοῦ Ἴ. Δραγούμη, ποὺ ἐπηκολούθησε, συνεκίνησε καὶ αὐτὸς τοὺς Ἕλληνας, διότι ὁ Ἴων εἶχε τὴν ἐκτίμησιν πολλῶν διὰ τοὺς πατριωτικοὺς ἀγῶνας του εἰς τὴν Μακεδονίαν καὶ διότι δὲν ἐγνώριζαν τὸν ρόλον, ποὺ εἶχε παίξει εἰς τὴν ὀργάνωσιν τῆς ἀποπείρας. Θὰ ἐξιστορήσω ἀργότερα τὴν συνωμοσίαν, ἐπὶ τῆ βάσει μαρτυρίας παρόντος εἰς τὴν ἐγκληματικήν διάσκεψιν, ποὺ κατατέθη ὅταν εἰς τὰ 1921 ἡ ὑπόθεσις ἦλθε ἐνώπιον τοῦ Κακουργιοδικείου εἰς τὸ Παρίσι.»*

Δεν «εξιστόρησε» βέβαια, ποτέ «αργότερα», τίποτα σχετικό με την ηθική αυτουργία/εμπλοκή του Δραγούμη στην απόπειρα δολοφονίας κατά του Βενιζέλου. Τη «ρετσινιά» όμως την άφησε στα «απομνημονεύματά» του για να δείχνει στις επόμενες γενιές τον αμοραλισμό και τον τυφλό φανατισμό που ο «Διχασμός» έστειλε σε δυσθεώρητα βάθη.

 

********

 

Δ. Γούναρης (Ὑπουργός τῶν Στρατιωτικῶν). Τὸ ὄνομα τοῦ Ἰωάννου Δραγούμη, κύριοι συνάδελφοι, λέγει τόσα ὅσα δυσκόλως δύνανται νὰ ἐκφρασθῶσι καὶ ὑπὸ τῆς μᾶλλον εὐγλώττου φωνῆς. Τὸ ὄνομα τοῦ Ἰωάννου Δραγούμη προκαλεῖ ἐν τῇ ψυχῇ παντὸς Ἕλληνος αἰσθήματα ποικίλα, ἀπὸ τῆς ἀγάπης καὶ ἐκτιμήσεως πρὸς τὸ ἄτομον μέχρι τοῦ θαυμασμοῦ πρὸς τὸν πατριώτην καὶ τῆς ὑπερτάτης λύπης πρὸς τὸ σφαγιασθὲν θύμα. Καὶ τὰ αἰσθήματα ταῦτα γεννᾷ τὸ ὄνομα τοῦ Ἰωάννου Δραγούμη, διότι ὁ οὕτως ἀγρίως ἀπὸ τοῦ μέσου ἡμῶν ἀφαρπαγεὶς ἀνὴρ ἐκπροσωπεῖ ἔργον ἀρξάμενον ἐξ ἁπαλῶν ἐνύχων καὶ συνεχισθέν μέχρι τῆς ἡμέρας κατὰ τὴν ὁποίαν ή κρεούργησις αὐτοῦ ἀπέσπασεν αὐτόν ἀπὸ τοῦ μέσου ἡμῶν, ἔργον ἐν τῷ ὁποίῳ οὐδὲν δύναταί τις νὰ εὕρῃ τὸ ἀμφίβολον καὶ πᾶν τὸ ὑπεράγαν λαμπρόν.

      Ὁ ἀνατρέχων εἰς τὴν ζωὴν τοῦ Ἰωάννου Δραγούμη ἀπὸ τῶν πρώτων ἀρχῶν βλέπει αὐτὸν παρασκευαζόμενον ἵνα ἀφιερώσῃ ἑαυτὸν εἰς τὴν ἐξυπηρέτησιν τῆς πατρίδος ἵνα τὰς ὑπηρεσίας αὑτοῦ μετ’ ἀποτελεσματικότητος δυνηθῇ νὰ παράσχῃ. Μετὰ τὸ προπαρασκευαστικὸν στάδιον συναντᾷ τις αὐτὸν ἐν τῇ πρώτη γραμμή πανταχοῦ, ὅπου διεξάγεται ἀγὼν ὑπὲρ ἐλευθερίας τῆς Ἑλληνικῆς πατρίδος. 

      Τὸν συναντᾷ ἕτοιμον οὐ μόνον νὰ συνεισφέρῃ την δράσιν αὑτοῦ τὴν παντοίαν, ἀλλὰ καὶ νὰ ἐκθέσῃ εἰς κίνδυνον τὴν ὕπαρξιν αὐτοῦ τὴν πολύτιμον. Καὶ ὅτε ἐπῆλθον αἱ χαλεπαὶ ἡμέραι τῶν τελευταίων ἐτῶν ὁ Ἰωάννης Δραγούμης, μὲ τὸν ὁποῖον κατὰ τὰς ἡμέρας ταύτας ἰδιαίτεροι μὲ συνέδεσαν δεσμοί, ἕν εἶχεν ὄνειρον, μίαν ἔθεσεν εἰς ἑαυτὸν ἀποστολήν, νὰ συντελέσῃ διὰ πασῶν τῶν δυνάμεων αὑτοῦ ἵνα ἡ ἐλευθερία, τὴν ὁποίαν ἠγωνίσθη παντὶ τρόπῳ νὰ μεταδώσῃ εἰς τοὺς ὑπὸ τὴν δουλείαν τοῦ βαρβάρου κατακτητοῦ ἀδελφοὺς ἡμῶν, ἀποκατασταθῇ καὶ εἰς τὴν χώραν ταύτην, ἡ ὁποία ἐκ περιστάσεων, οἵας δὲν θέλω νὰ περιγράψω, εἶχε περιέλθει εἰς τὸ σημεῖον ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον ἐπιτρέψατέ μοι νὰ μὴ χαρακτηρίσω (χειροκροτήματα, εὖγε, εὖγε) καὶ εἶχε τὴν ὑπερτάτην εὐτυχίαν ἐλθὼν ἐνταῦθα καὶ τοῦ ἀγῶνος τοῦ ἐπιβεβλημένου εἰς πάντα πατριώτην μετέχων νὰ συνεισφέρῃ οὐ μόνον τὴν δρᾶσιν καὶ τὴν ἐνέργειαν αὐτοῦ, ἀλλὰ καὶ αὐτὴν τὴν ζωήν του. Τιμὴ καὶ δόξα εἰς τὸν ὑπὲρ τῆς ἀποκαταστάσεως τῆς ἐλευθερίας τοῦ Ἑλληνικού λαοῦ θυσιασθέντα (εὖγε, εὖγε, χειροκροτήματα). 

     Εἶναι καθῆκον τῆς Συνελεύσεως τῆς Ἐθνικῆς νὰ ἐκφράσῃ ὁλόκληρον τὸ ἄλγος αὐτῆς ἐπὶ τῇ ἀπωλεία τοῦ γενναίου πατριώτου. Εἶναι καθῆκον συγχρόνως αὐτῆς, οὐ μόνον πρὸς τὸν κρεουργηθέντα ἀλλὰ καὶ πρὸς τοὺς ἐπιγενομένους, ἵνα διδάγματα πορίζωνται ἐκ τῆς εἰς αὐτὸν ἀπονεμήθησομένης τιμῆς, ν’ ἀνεγείρῃ τὴν στήλην τὴν ὁποίαν προέτεινεν ὁ πρῶτος λαβὼν τὸν λόγον συνάδελφος. Εἶναι καθῆκον πάντων ἡμῶν τῶν γνωρισάντων καὶ ἀγαπησάντων αὐτὸν νὰ σπεύσωμεν νὰ δεχθῶμεν καὶ τὴν ἑτέραν πρότασιν, περὶ καταθέσεως εἰς τὸν τάφον του στεφάνου καὶ ἐκφράσεως τῶν θερμῶν ἡμῶν συλλυπητηρίων εἰς τὴν οἰκογένειαν αὐτοῦ. (Ζωηρὰ χειροκροτήματα).

 

*Απομνημονεύματα Περικλέους Αλ. Αργυρόπουλου, Πρώην βουλευτού Αθηνών, Υπουργού και πρεσβευτού, Από το 1885 έως το 1936 (Τόμος Α΄), Αθήναι 1970, σελ. 301-302.