«Κι όμως είταν ὁ πιὸ μεγάλος άνθρωπος του καιρου μας»…

 Ο Πέτρος Βλαστός για τον Ίωνα Δραγούμη

 

 

                                           

Ο Κλέων Παράσχος, αναφέρει σε υποσημείωσή του, στο βιβλίο του Δέκα Έλληνες Λυρικοί (Φέξης, 1961), στο κεφάλαιο που αφιερώνει στον Πέτρο Βλαστό, αυτά που παραθέτω πιο κάτω. Ενδιαφέρον αποκτά η φράση του Βλαστού: Μά εἶναι ἀκόμα νωρίς. Πρέπει νὰ τὰ τινάξουν ἀκόμα ἀρκετοί προτοῦ νὰ βγοῦνε στὸ φῶς οἱ γνῶμες ποὺ εἶχε γιὰ δάφτους. Ο Κλ. Παράσχος σχολιάζει Εἶναι τάχα ἀκόμα καὶ τώρα (1961) νωρίς; (Το 1961 είναι η χρονιά που έχει ολοκληρώσει το συγκεκριμένο βιβλίο). 

Τολμώ να θέσω (πιο πολύ προς τον εαυτό μου) το ερώτημα, τώρα που η ζωή και το έργο του Ι. Δραγούμη πατάει πια σε τρεις αιώνες: Είναι άραγε νωρίς ή πολύ αργά πλέον να δημοσιεύονται λόγια («ημερολόγια», επιστολές, συνεντεύξεις, άρθρα) ή έργα τού... καθενός από όσους υπήρξε ο Δραγούμης; Και δεν λαβαίνω απόκριση…

Στο μεταγραμμένο κείμενο που ακολουθεί οι εντονισμοί είναι δικοί μου:

Ὁ [Πέτρος] Βλαστός, (Ἐπιστολή του πρὸς ἐμένα τῆς 15-2-37, ἀπὸ τὸ Λίβερπουλ) μὲ πληροφοροῦσε ὅτι, στὰ 1936, εἶχε γράψει μιὰ μελέτη γιὰ τὸν Ἴωνα, ἀγγλικά, ποὺ σκόπευε νὰ τὴ διαβάσει στὸ Πανεπιστήμιο τοῦ Leiden, δὲν τὴ διάβασε ὅμως, γιατί, στὸ μεταξύ, εἶχε ἀρρωστήσει, καὶ δὲν τὴν τύπωσε, ἐπειδὴ φοβότανε ὅτι τὰ συμπεράσματά του ἔμοιαζαν πολύ «τόσο πολὺς» μὲ τὰ δικά μου. (Τὸ βιβλίο μου γιὰ τὸ Δραγούμη κυκλοφόρησε στὰ 1936). Θὰ τοῦ ἔγραψα πόση αξία θἄχε μιὰ μελέτη του γιὰ τὸ Δραγούμη. Καὶ στὸ ἑπόμενο γράμμα του πρὸς ἐμένα (8-4-37), ἐπιδοκιμάζοντας τὰ ὅσα τοῦ εἶχα γράψει, μὲ πληροφοροῦσε ὅτι ἂν τοῦ ἔρχονταν βολικὸ ἀργότερα θὰ τὴ διάβαζε σὲ κανένα ἀγγλικό Πανεπιστήμιο, ἴσως στο King's College, στὴ Λόντρα. Δὲν ξέρω ἂν τὴ διάβασε. Πάντως δὲν τὴν τύπωσε. Στὸ βιβλίο του «Ἡ ἑλληνική καὶ μερικές ἄλλες παράλληλες διγλωσσίες» (σ.157-159) μιλεῖ ὁ Βλαστός γιὰ τὸ Δραγούμη [και] κάνει, ὅπως μοῦ ’γραφε, (ἐπιστ. 28-11 34, βλ. «Ν. Ἐστία» 1-6-44) «μιὰ σύντομη ψυχολογική ἀνάλυσή του. Στὸ ἴδιο αὐτό γράμμα, ἀπαντῶντας στὴν πληροφορία μου ὅτι ἑτοίμαζα ἕνα βιβλίο γιὰ τὸ Δραγούμη μοῦ ἔλεγε τοῦτα δῶ [που] τὰ σημειώνω γιὰ ὅσους δὲ θὰ εἶχαν καιρὸ ἢ διάθεση ν' ἀνατρέξουν στὸ τεῦχος τῆς Ν. Εστίας»): «Εἴταν ἄνθρωπος ποὺ τοῦ ἄξιζαν πολλὰ βιβλία (κανένα θὰ ἔλεγε κεῖνος) καὶ εἴταν καιρός νὰ κάνει κάποιος τὴν ἀρχή…». «Δὲν εἶχε φτάσει ποτέ σὲ καμιά θετική φιλοσοφία κι ὅμως περιγελοῦσε καὶ τὴν ἄρνηση. Τοῦ ἔλειψε πάντα ἡ φόρμα, καὶ στὶς ἰδέες του καὶ στὰ γραψίματά του (σὲ τοῦτο δὲν εἶχε δίκιο ὁ Βλαστός). Κι ὅμως εἴταν ὁ πιὸ μεγάλος ἄνθρωπος τοῦ καιροῦ - μας». Καὶ πρόσθετε: «Καμιὰ μέρα ἔπρεπε νὰ τυπώσω τὰ γράμματά - του ποὺ ἔχω στὸ συρτάρι μου. Τὰ πρῶτα μου τὰ ἔγραψε παιδί ἀκόμα, τὸ τελεφταῖο λίγες ὥρες πρὶν πεθάνει. Μά εἶναι ἀκόμα νωρίς. Πρέπει νὰ τὰ τινάξουν ἀκόμα ἀρκετοί προτοῦ νὰ βγοῦνε στὸ φῶς οἱ γνῶμες ποὺ εἶχε γιὰ δάφτους».

Εἶναι τάχα ἀκόμα καὶ τώρα (1961) νωρίς;

Γιὰ τὸ Δραγούμη μοῦ μίλησε μὲ βαθὺ θαυμασμὸ καὶ ὁ Ν. Καζαντζάκης (ὅπως καὶ γιὰ τὸ Σικελιανό) λίγο καιρό μετὰ τὸ θάνατο τοῦ δεύτερου, στὴν κατοικία του, στὴν Antibes, ὅπου τὸν εἶχα ἐπισκεφθεῖ. Δραγούμης, Βλαστός, Σικελιανός, Καζαντζάκης, σεπτές, ἀγαπημένες μορφές, πόσο συγγενικές μεταξύ σας!

 

Ο Πέτρος Βλαστός (πλήρες όνομα Πέτρος Θεοδώρου Βλαστός) (ΚαλκούταΙνδίας, 1879 - Λίβερπουλ, 1941) ήταν λόγιος, ποιητής, λογοτέχνης και κριτικός (είχε χρησιμοποιήσει το ψευδώνυμο Έρμονας για τα πρώτα έργα και ποιήματά του), με καταγωγή από τη Χίο, είχε λάβει θέση στο γλωσσικό ζήτημα και ήταν γνωστός για τον ακραίο και ριζοσπαστικό δημοτικισμό του. Σε μια συγκεκριμένη περίοδο της συγγραφικής του ζωής είχε υιοθετήσει μοτίβα φυλετικής σκέψης, ενώ αργότερα αντικατέστησε τον αριστοκρατικό φυλετισμό με την έξαρση του ατόμου που τηρεί αποστάσεις από τον ταϊφά, την φυλή του. Υπήρξε επιστήθιος φίλος και αλληλογράφος του Ίωνος Δραγούμη.