«Οἱ πρέσβεις δίνουν γνώμες κάποτε, ἀποφάσεις ὅμως παίρνουν οἱ κυβερνήσεις»…

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 

ΙΟΥΛΙΟΣ 1920. Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΜΗΝΑΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ΙΩΝΟΣ ΔΡΑΓΟΥΜΗ

 

ΕΝΑ ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑ από την Πετρούπολη του Ίωνος Δραγούμη (19 Φεβρουαρίου 1915) ως πληρεξούσιου Υπουργού προς την Κυβέρνησή του  ΚΑΙ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ του ίδιου, τότε ανεξάρτητου βουλευτή Φλωρίνης, σε επιστολή του αντιβενιζελικού βουλευτή Δόσιου από τις στήλες της «Πολιτικής Επιθεωρήσεως» (19 Ιανουαρίου 1916). 

 

 

 

Ἀριθμὸς ἐμπιστευτικοῦ πρωτοκόλλου: 1908* 

Πρὸς τὸν ὑπουργὸν τῶν Ἐξωτερικῶν Ἀθήνας

 

 

Πετρούπολις, 19 Φεβρουαρίου 1915

 

Ἐν ᾗ περιπτώσει ἡ βασιλική κυβέρνησις πρόκειται νὰ λάβῃ ἀπόφασιν, ἀφορῶσαν τὴν ἀκολουθητέαν στάσιν παρὰ τῆς Ἑλλάδος κατὰ τὴν παροῦσαν στιγμήν, λαμβάνω τὴν τιμὴν νὰ παρακαλέσω τὴν ὑμετέραν εξοχότητα ὅπως ἔχῃ ὑπ' ὄψιν τὰ ἑξῆς: 1) Ὅτι ἡ εἴσοδος τῆς Βουλγαρίας ἐπὶ σκηνῆς παρὰ τὸ πλευρὸν τῆς Τριπλῆς Συνεννοήσεως θὰ εἶχε καταστρεπτικὰς δι' ἡμᾶς συνεπείας. 2) Ὅτι ἔχουν ἀνάγκην ἡμῶν εἰσέτι καὶ ὅτι ἂν ὑπολογίζωμεν νὰ μετάσχωμεν τοῦ ἀγῶνος, θὰ ἔπρεπε νὰ προλάβωμεν τοὺς ἄλλους. 3) Ὅτι διὰ παντὸς τρόπου ἡ Κωνσταντινούπολις θὰ καταληφθῇ ὑπὸ τῶν Δυνάμεων τῆς Τριπλῆς Συνεννοήσεως καὶ ἑπομένως εἶναι καλλίτερον νὰ προσφέρωμεν τὴν βοήθειάν μας, παρὰ νὰ μείνωμεν μακρὰν ὡς ἁπλοῖ θεαταί. 4) Δὲν πρέπει νὰ ὑπερβάλλωμεν τοὺς κινδύνους τοῦ πανσλαυισμοῦ καὶ ἂν ἀκόμη ἡ Ρωσσία κατήρχετο εἰς Κωνσταντινούπολιν. 5) Ὅτι συμφέρον μας, τὴν στιγμὴν ταύτην, εἶναι νὰ μείνωμεν, ἐφ᾽ ὅσον εἶναι δυνατόν, παρὰ τὸ πλευρὸν τῆς ᾿Αγγλίας, ἀκολουθοῦντες τὰς συμβουλὰς καὶ τὴν πολιτικήν της.

Ἴων Δραγούμης

 

*Βλ. και Αρχεία Υπουργείου Εξωτερικών/1915/Α/5 (4, 3), άρ. 1670, Δραγούμης Ίων προς Βενιζέλον, Πετρούπολη, 13/26 Ιανουαρίου 1915.

 

 

ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ

Ἀθῆναι 13 Ἰανουαρίου 1916.

Διεύθυνσιν «Πολιτικῆς Ἐπιθεωρήσεως» Ἐνταῦθα.

            Κύριε Διευθυντά.

       Ἐπισταμένως παρακολουθήσας τὴν ἐπὶ τῆς ἐξωτερικῆς πολιτικῆς ἀρθρογραφίαν τοῦ ὑμετέρου περιοδικοῦ, ἔρχομαι νὰ ἐπιστήσω τὴν προσοχὴν ὑμῶν ἐπὶ τοῦ γεγονότος, ὅτι ἡ ἀντικειμενικὴ ἐξέτασις τοῦ ζητήματος, ἰδίως ἐν τῷ πρώτῳ ἀριθμῷ, ἐπέβαλεν, ἐφ᾽ ὅσον ἐννοεῖται τὸ πρᾶγμα ἔφθασε μέχρις ὑμῶν, νὰ γείνη μνεία τῶν ἰδιαιτέρων πληροφοριῶν καὶ συστάσεων, ἃς ἡ Κυβέρνησις τοῦ κ. Βενιζέλου ἐλάμβανε παρὰ τῶν ἐν τῷ ἐξωτερικῷ ἀντιπροσώπων αὐτῆς, πληροφοριῶν καὶ συστάσεων, αἱ ὁποῖαι, οὖσαι ἀντίθετοι πρὸς τάς γνώμας τοῦ Ἐπιτελείου, ἐξαιρετικῶς ὑποθέτω συνετέλεσαν εἰς σχηματισμὸν πεποιθήσεως, ἐν ᾗ πρὸ παντὸς προεῖχεν οὐχὶ στρατιωτικὸς ὑπολογισμός, ἀλλὰ πολιτικὴ κατεύθυνσις.

         Μετὰ πάσης τιμής    

        ΔΟΣΙΟΣ

 

 

***

 

 

                                                    Ἀθῆναι 19 Ἰανουαρίου 1916.

           

   Φίλε Δόσιε,         

       Στὴν ἐξωτερικὴ ἐπιθεώρηση ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τοῦ πολέμου ἕως τὸ 1916, δὲν εἶχαν τὸν τόπο τους οἱ συστάσεις ποὺ οἱ Ἕλληνες πρέσβεις ἔκαμαν στην Κυβέρνηση στὸ χρονικό ἐκεῖνο διάστημα.

      Στὸ γράμμα σου ὑποθέτω πὼς κάνεις ὑπαινιγμό γιὰ ἕνα δικό μου τηλεγράφημα τοῦ Φεβρουαρίου 1915. Τὸ τηλεγράφημα αὐτὸ εἶχε τὴ διαφορετικὴ ἀπὸ τ’ ἄλλα τύχη νὰ δημοσιευθῇ στὶς ἐφημερίδες, εἴτε ἀπὸ ἀκριτομύθεια ἢ μὲ σκοπὸ ἐκείνων ποὺ εἶχαν συμφέρον νὰ τὸ δημοσιεύσουν. Ἄν δημοσιεύθηκε ὅλο ἢ μέρος ἀπὸ τὸ περιεχόμενό του δὲν τὸ ξέρω, γιατὶ δὲν ἤμουν ἐδῶ τότε, ὡς τόσο μου φαίνεται βλαβερὸ γιὰ τὰ γενικώτερα συμφέροντα τὸ παράκαιρο δημοσίευμα τηλεγραφημάτων ποὺ πρέσβεις στέλνουν στὴν Κυβέρνηση.

    Δέν ξέρω τὶ ἀκριβῶς συμβούλευαν οἱ ἄλλοι πρέσβεις. Ἀλλὰ ἐγὼ εἶναι ἀλήθεια ὅτι συμβούλευσα τὸ Φεβρουάριο συμμετοχὴ στὸν πόλεμο. Τὸ ζήτημα ὅμως εἶναι ποιὲς προϋποθέσεις εἶχα στὸ νοῦ.

     Θὰ ἔπρεπε νὰ πάρῃς ὅλη τὴ σειρά τῶν τηλεγραφημάτων καὶ ἐγγράφων ποὺ ἔστειλα ἀπὸ τὴν Πετρούπολη ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τοῦ πολέμου γιὰ νὰ ἰδῆς ὁλόκληρη τὴ σκέψη μου. Δὲ θὰ σοῦ τῷ πολλὰ ἐδῶ πέρα, γιατὶ δὲν τὸ νομίζω συμφέρο νὰ βγαίνουν στὸ φόρο ὅλοι οἱ στοχασμοὶ ποὺ ἐπίσημοι Ἕλληνες μπορεῖ νὰ κάνουν κάθε φορά γιὰ ζητήματα ἐξωτερικῆς πολιτικῆς. Θὰ ἦταν χρήσιμο ἂν πάντα εἴχαμε στὸ νοῦ πὼς δὲν εἴμαστε ποτὲ μόνοι, καὶ ὅτι ξένοι ἔχουν τὰ μάτια ἐπάνω μας αδιάκοπα, καὶ τ’ αὐτιά στημένα μὲ ἀδιάκριτη προσοχή γιὰ ν’ ἀκούσουν.

     Ὥς τόσο μπορῶ νὰ εἰπῶ τὰ ἀκόλουθα:

   Οἱ ὁδηγίες τῆς Κυβερνήσεως ὅσο γιὰ τὸ ζήτημα τῶν παραχωρήσεων στὴ Βουλγαρία, ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τοῦ πολέμου ἦταν οἱ ἴδιες: νὰ μὴ δεχόμαστε καμιὰ παραχώρηση. Ἐπειδὴ ὅμως ἔβλεπα κάποια ἰδιαίτερη ἐπιμονὴ τῆς διπλωματίας τῆς Συνεννοήσεως σ’ αὐτὸ τὸ ζήτημα ποὺ τὸ ἐσχέτιζε μὲ τὴ χιμαιρική, κατά τὴ γνώμη μου, ἀνασύσταση τοῦ Βαλκανικού συνδέσμου, καὶ φοβούμουν κιόλα μήπως ὁ κ. Βενιζέλος ὑποχωρήσει στὸ τέλος, ἔλεγα μὲ τὸ νοῦ μου ὅτι καλήτερα θὰ ὑποστηρίζαμε τὴ θέση μας (δηλαδὴ τὴν ἄρνηση παραχωρήσεων) ἂν ἤμαστε σύμμαχοι μὲ τὰς Δυνάμεις ποὺ μᾶς τις ζητοῦσαν, παρὰ ἂν μέναμε ουδέτεροι ὡς στὸ τέλος, ἢ ὥς στὴ στιγμὴ ποὺ θὰ ἔπαιρνε ἀποφάσεις ἡ Βουλγαρία. Θὰ πεῖς μὰ καὶ οἱ Σέρβοι ἦταν σύμμαχοι μὲ τὶς Δυνάμεις αὐτὲς καὶ ὡς τόσο καὶ ἀπὸ κείνην ἀπαιτοῦσαν παραχωρήσεις. Εἶχα ὅμως τὴν ἰδέα ὅτι καλήτερα θὰ ἀντιστεκόμαστε καὶ οἱ δυὸ στὴν πολιτικὴ αὐτὴ τῶν Δυνάμεων, ἂν πολεμούσαμε καὶ οἱ δυὸ στὸ πλευρό τους. Καὶ ὑπέθετα πάντα ὅτι ἡ ἰδέα τοῦ Βαλκανικοῦ συνδέσμου εἶχε ἐγκαταλειφθῇ πιὰ ἀπὸ τὴν Κυβέρνηση καὶ ὅτι θὰ συνομολογούσαμε μὲ τὶς Δυνάμεις κανονική συμμαχία μὲ ὅρους ρητοὺς καὶ ἀπὸ πρὶν ὡρισμένους, καὶ ἕνας ἀπὸ τοὺς ὅρους αὐτοὺς θὰ ἦταν καὶ ἡ μὴ παραχώρηση ἐδαφῶν στὴ Βουλγαρία. (Τὴν ἀνάγκη τῆς ἀκεραιότητος τοῦ Ἑλληνικοῦ ἔδαφους τὴν εἶχα τονίσει μὲ τὸ παραπάνω σ’ ἄλλα μου ἔγγραφα καὶ τηλεγραφήματα).
        Ἀπὸ τὶς προϋποθέσεις λοιπὸν ποὺ ἔκανα αὐτή ἦταν ἡ μία.

     Ἄλλη προϋπόθεση ἦταν ὅτι οἱ Ἀγγλογάλλοι θὰ ἔμπαιναν στὴν Πόλη σὲ τρεῖς ἑβδομαδες ἀπὸ τὴν πρώτη ἐπίθεση στὰ Δαρδανέλλια, καὶ ὅτι τότε θὰ ἔμπαιναν καὶ οἱ Ρώσοι ἀπὸ τὸ Βόσπορο. Τὴν πληροφορία ὅτι οἱ σύμμαχοι θὰ ἐβίαζαν τὰ Στενὰ σὲ τρεῖς ἑβδομάδες τὴν εἶχα ἀπὸ ἕνα διακεκριμένο Γάλλο στρατηγὸ ποὺ ἦλθε τότε ἀπὸ τὴ Γαλλία, μέσον Ἑλλάδας, στὴν Πετρούπολη μὲ ἀποστολή, καὶ τὸ ἐβεβαίωνε μὲ τὸν κατηγορηματικώτερο τρόπο. Οἱ Ρῶσοι στρατιωτικοὶ ἦταν καὶ αὐτοὶ βέβαιοι καὶ ἑτοίμαζαν βιαστικὰ καὶ σύντονα τὴ Ρωσική Ἐκστρατεία γιὰ τὴν Πόλη.

        Ἐγώ εἶχα μερικὲς ἀμφιβολίες γιὰ τὸ προλεγόμενο τόσο σύντομο πάρσιμο τῆς Πόλης, ἐπειδὴ ἤξερα ἀπὸ τὸν πόλεμο τοῦ 1912 πὼς τὸ δικό μας τὸ ἐπιτελεῖο, ὅταν τὸ Νοέμβριο τοῦ ἔτους ἐκείνου ἐμελέτησε τὸ ζήτημα τοῦ βιασμοῦ τῶν Στενῶν γιὰ νὰ προτείνουμε τῆς Βουλγαρίας τὴ βοηθειά μας, εἶχε φτάσει στὸ συμπέρασμα ὅτι δὲν παίρνονται τὰ Στενὰ μόνον ἀπὸ τὴ θάλασσα καὶ ὅτι χρειάζονταν (καθὼς ἦταν τότε τὰ πράγματα) τρεῖς Ἑλληνικὲς μεραρχίες νὰ ἀποβιβασθοῦν στὴ Θρακική χερσόνησο ἀπὸ τὸν κόλπο τοῦ Ξεροῦ. Καὶ ἔδωκα τὴν παλιὰ αὐτή πληροφορία στὸν Ἄγγλο τὸν πρέσβυ στὴν Πετρούπολη ἐκφράζοντάς του μαζὶ καὶ τὶς ἀμφιβολίες μου. Ἀλλὰ ἦταν ὅλοι, στρατιωτικοὶ καὶ μή, τόσο βέβαιοι, ὥστε ἔλεγα μέσα μου: ἴσως, μὲ τὰ μεγάλα θωρηκτὰ καὶ μὲ τὰ ἄλλα μέσα ποὺ διαθέτει ἕνας μεγάλος καὶ τέλεια ὀργανωμένος στόλος, νὰ εἶναι δυνατὸ νὰ παρθοῦν τὰ Στενὰ καὶ μόνο ἀπὸ τὴ θάλασσα. Εἶχα μάθει μάλιστα ἀπὸ θετικώτατη ἀγγλικὴ πηγὴ πὼς ἦταν ἕτοιμοι οἱ Ἄγγλοι καὶ δέκα πολεμικὰ νὰ θυσιάσουν γιὰ νὰ μποῦν στὸν Ἑλλήσποντο.

        Μ’ αὐτὲς τὶς πληροφορίες, τὶς κατ’ ἀνάγκη μονομερεῖς, (δὲν μποροῦσα νὰ ἔχω καὶ ἄλλες, οὔτε μοῦ ἀνακοίνωσε ἡ Κυβέρνηση τὶς γνώμες τοῦ ἐπιτελείου καὶ τῶν ἄλλων πρεσβειῶν μας, προπάντων τῆς Πόλης, τῆς Σόφιας καὶ τοῦ Βερολίνου) σκέφθηκα πὼς, ἀφοῦ θὰ ἔμπαιναν τόσο σύντομα οἱ σύμμαχοι καὶ ἀφοῦ οἱ ῎Αγγλοι μᾶς καλοῦσαν, γιὰ τὴν Πόλη θὰ ἔπρεπε γιὰ πολλοὺς λόγους νὰ μὴ λείψουμε καὶ μεῖς ἀπὸ κεῖ. Καὶ τὸ ἐτηλεγράφησα στὴν Κυβέρνηση καὶ στὸ Βασιλέα.

        Τρίτη προϋπόθεση μου μπορεῖ νὰ ἀναφερθῇ ἐδῶ καὶ ἡ ἰδέα μου ὅτι ἐσύμφερε στὴν Ἑλλάδα νὰ λάβει μέρος στὴ συνδιάσκεψη ἢ στὸ συνέδριο τῆς εἰρήνης.

         Ἀπ’ ὅλες τὶς τότε σκέψεις μου μόνον αὐτὲς νομίζω ὅτι μπορῶ νὰ σοῦ φανερώσω δημοσίᾳ.

        Ἐγώ εἶχα χρέος νὰ μεταδώσω στὴν Κυβέρνηση τὶς πληροφορίες καὶ ἐντυπώσεις ποὺ εἶχα, καὶ αὐτὴ πάλι εἶχε, ὄχι μονομερῆ, μὰ ὅλα τὰ στοιχεῖα γιὰ νὰ εἶναι σὲ θέση νὰ μορφώσει ἀσφαλέστερη καὶ ὀρθότερη κρίση.
        Οἱ πρέσβεις δίνουν γνώμες κάποτε, ἀποφάσεις ὅμως παίρνουν οἱ κυβερνήσεις.
    Εὐχαριστώντας σε ποὺ μοῦ ἔδωσες ἀφορμὴ νὰ ξεκαθαρίσω γιὰ τὸ κοινὸν αὐτὸ τὸ ζήτημα, μένω πάντα φίλος σου.

                                                                  ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ