«Η ΚΡΙΣΙΜΟΣ ΩΡΑ»

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΙΟΥΛΙΟΣ 1920. Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΜΗΝΑΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ΙΩΝΟΣ ΔΡΑΓΟΥΜΗ

 

 

 

 

ΣΤΙΣ 12 ΙΟΥΛΙΟΥ ΤΟΥ 1920, δημοσιεύεται το άρθρο αυτό του Ι. Δραγούμη στην εφημερίδα Πολιτεία. Στον Δραγούμη απομένουν ακόμα λιγότερες από είκοσι μέρες ζωής. 

Η καθαρή σκέψη του διπλωμάτη, πολιτικού και διανοητή, η επίγνωση των γεωπολιτικών συντεταγμένων που διαμορφώνονται μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η θέση της Ελλάδας μέσα στο γενικότερο «γίγνεσθαι» ξεδιπλώνονται με πυκνό τρόπο. Στο άρθρο αυτό, επιγραμματικά μεν αλλά πολύ καθαρά, σκιαγραφείται η δεινή ελληνική πραγματικότητα  ενώ εκφράζεται μια ρεαλιστική πρόταση σε σχέση με τον Ελληνισμό της Μικρασίας.

Δεν θα υποπέσω στο  α μ ά ρ τ η μ α  πολλών να αναρωτηθώ «Τι θα γινόταν αν ζούσε ο Δραγούμης ...»  Δεν έχει τέτοια με την ιστορία ούτε με την ίδια τη ζωή. Ωστόσο, εντόνισα ορισμένα σημεία του κειμένου όπου αυτός που θα το διαβάσει οφείλει μάλλον να κοντοσταθεί. Ίσως απαντούν ορισμένως στο παντελώς αχρείαστο και ασφαλώς αντιεπιστημονικό  ερώτημα... 

 

Εφημ. ΠΟΛΙΤΕΙΑ-ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ,  φ. 334, 

Κυριακή 12 Ιουλίου 1920, Πρώτη σελίδα-Κύριο ἄρθρο.

 

 

Η ΚΡΙΣΙΜΟΣ ΩΡΑ

 

Μετά τὴν πτῶσιν τῆς Τουρκίας, συνεπείᾳ τῆς ἤττης τοῦ 1913, ἦτο φυσικόν νὰ πάρῃ ἐπάνω του τὸ έθνος τὸ Ἑλληνικόν, τὸ διακεχυμένον εἰς ὅλην τὴν Ἀνατολήν καὶ ἰδίως τὸ μέρος τοῦ ἔθνους τὸ εὑρισκόμενον ὑπό τὴν ὀθωμανικήν κυριαρχίαν. Τὸ δὲ ἄλλο μέρος τοῦ ἔθνους, τὸ ὀργανωμένον εἰς κράτος ἀνεξάρτητητον, ἤτο ἑπόμενον ν’ ἀποκτήσῃ πτερά διὰ νὰ καλύψῃ ὑπ’ αὐτά τὴν κληρονομίαν του τὴν προγονικήν.  Ἄλλως τε καὶ ἡ ἐπικρατήσασα περὶ τὸ τέλος τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ πολέμου καὶ ἰδίως ὑπὸ τὴν ἐπίδρασιν τῶν ἰδεῶν τοῦ Οὐΐλδσωνος, ἀρχή περί δικαιώματος αὐτοκαθορισμοῦ τῶν λαών συνέπιπτε μὲ τὴν μοιραίαν ἀναπτέρωσιν τοῦ Ἑλληνισμοῦ εἰς τὴν Ἀνατολήν ὁλόκληρον. Ἐδόθη εὐκαιρία εἰς τὸ κράτος, νὰ διεκδικήσῃ ὅ,τι ἀνῆκεν εἰς τὸ ἔθνος.

        Τὸ ἂν διεξεδίκησεν αὐτά ἐπιτυχῶς εἶναι ἄλλο ζήτημα ποὺ δὲν εἶναι ὥρα τώρα νὰ τὸ ἐξετάσωμεν καὶ νὰ τὸ κρίνομεν. Τοῦτο μόνον χρησιμεύει σήμερα νὰ ἀντιληφθῶμεν ὅλοι ὅτι, ἀφοῦ ἔλειψε ἤ ἐξησθένησε ἡ πίεσις τοῦ τουρκικοῦ ζυγοῦ, ἀφοῦ ἀνεσηκώθη κἄπως τὸ βάρος τῆς ξένης, δεσποτικῆς κυριαρχίας, ἀνέλαβεν ἡ καταπιεσμένη ἐθνική ψυχή καὶ εἶδε τὸ ὅραμα τῆς πλήρους καὶ τελείας της ἀναστάσεως.

        Διέρχεται δηλαδή ἡ Ἀνατολή μίαν φάσιν τῆς ἱστορίας της ἀπό τὰς σημαντικωτέρας καὶ εὑρίσκονται τὰ πράγματα εἰς μίαν τροπήν ἀπὸ τὰς θεμελιωδεστάτας.

        Ἡ βαρυσήμαντος αὐτή στιγμή εὑρῆκε τὸ ἑλληνικόν κράτος διχασμένον, ἐξαδυνατισμένον ἀπό ἐσωτερικάς διχονοίας ἀσυνήθους εἰς τὰ χρονικά του ἐντάσεως. Ἐνῶ ἔπρεπε ἡ στιγμή αὐτή νὰ εὕρισκε τὴν Ἑλλάδα ἠνωμένην καὶ ἕτοιμον νὰ ἀντιμετωπίσῃ ἀκμαία καὶ ἐνιαία τὴν νέαν κατάστασιν.

         Καὶ αἱ μὲν δυνάμεις τῆς Ἑλλάδος εἰς ἄνδρας καὶ εἰς οἰκονομικήν ἀντοχήν εὑρέθησαν ἀκμαῖαι διότι δὲν εἶχον κατατριβῇ ἐνωρὶς ἀπὸ πρόωρον μετοχήν εἰς τὸν εὐρωπαϊκόν πόλεμον. Αὐτό εἶναι τὸ μέγα κέρδος τῆς πολιτικῆς τῆς καιροσκοπικῆς οὐδετερότητος. Πάντοτε ἐπίστευα και διεκήρυττα ὅτι ἔπρεπε ἡ Ἑλλάς, εἰς μίαν στάσιν τοῦ μεγάλου πολέμου, πάντως περί τὸ τέλος του, ίδίως δὲ μετά τὴν πτῶσιν τῆς Ρωσσίας καὶ τὴν συμετοχήν τῆς Ἀμερικῆς εἰς τὸν Συμμαχικόν ἀγῶνα, νὰ λάβῃ μέρος εἰς αὐτόν, διότι θὰ ἐκρίνετο ἡ τύχη τῆς κάθ’ ἡμᾶς Ἀνατολῆς καὶ δὲν ἐπιτρέπετο εἰς τὸ ἔθνος μας νὰ μείνῃ ἀπομονωμένον ἀπό τοὺς συντελεστάς τοῦ μεγάλου δράματος.  Εἶναι τοιοῦτος σημαντικός παράγων εἰς τὸν Αἶμον καὶ τὴν Μικράν Ἀσίαν τὸ ἑλληνικόν ἔθνος, ὥστε νὰ μὴν εἶναι ἐπιτετραμμένον νὰ μείνη ἀμέτοχον ἀπὸ τὴν ἐγκυμονουμένην λύσιν τοῦ ἀνατολικοῦ ζητήματος.

        Διὰ τῆς εἰσόδου της εἰς τὸν εὐρωπαϊκόν πόλεμον, ἡ μὲ ἀκμαίας δυνάμεις κατερχομένη εἰς τὸν ἀγῶνα Ἑλλάς παρέσχεν εἰς τοὺς Συμμάχους τόσην ἀνεκτίμητον ὑπηρεσίαν καὶ βοήθειαν κατὰ τὸ ἀνατολικόν μέτωπον, ὅσην κατά τὸ δυτικόν παρέσχεν μόνον ἡ Ἀμερική, ἔφερε δὲ τὴν τελικήν νικηφόρον τροπήν τοῦ ἀγῶνος, Τοῦτο ὅμως δὲν σημαίνει ὅτι, καὶ κατὰ τὴν περίοδον τῆς καιροσκοπικῆς οὐδετερότητος, τῆς τόσον εὐμενοῦς  ὑπέρ τῶν Συμμάχων Δυνάμεων, δὲν παρέσχε πολυτιμότατην ὑπηρεσίαν εἰς τὸν ἀγῶνα των ἐν Ἀνατολῇ. Τουναντίον τὰ πάντα μαρτυροῦν ὅτι τὰ ἑλληνικά ἐδάφη τὰ χρησιμεύσαντα ὡς ὁρμητήρια τῶν συμμαχικῶν στρατῶν καὶ στόλων, αἱ Ἑλληνικαί ἐθελοντικαί ἐπικουρίαι  εἰς συμμαχικάς ἐπιχειρήσεις (γαλλικάς, ἀγγλικάς καὶ ἀμερικανικάς), ἡ ἑλληνική οὐδετερότης, ὑπό τὸ κάλυμμα τῆς ὁποίας ἀνασυντάχθησαν αἱ Σερβικαί δυνάμεις, ἡ παντοία βοήθεια τῶν δούλων ἑλληνικῶν πληθυσμῶν, ὑπῆρξαν διὰ τὸν Συμμαχικόν ἀγῶνα ἐφόδια ἀπαραίτητα ἐπὶ τριετίαν ὅλην.

        Ἄλλ’ ἐνῶ αἱ δυνάμεις τοῦ ἑλληνικοῦ Ἔθνους, στρατιωτικαί καὶ οἰκονομικαί, μὴ κατατριβεῖσαι προώρως, εὑρέθησαν ἀκμαῖαι τὴν ὥραν τῆς συμμετοχῆς του εἰς τὸν εὐρωπαϊκόν πόλεμον καὶ παρέμειναν ἀκμαῖαι καὶ διὰ τὸν μετά τὴν ἀνακωχήν μεσολαβήσαντα χρόνον, ὁ χωρισμός τῶν Ἑλλήνων ἀπό αὐτήν τὴν  Κυβέρνησιν  εἰς «ἑθνικούς» καὶ «ἀντεθνικούς» παρεῖχεν ἀδυναμίαν τῆς ὁποίας τὴν σημασίαν  καὶ  τὰς ἀνυπολογίστους ὀλεθρίας συνεπείας μόνον τυφλοί  εἶναι δυνατόν νὰ μὴν ἀναγνωρίζουν.

         Καὶ οὔτως ἐπέρασαν ἀπὸ τὴν ἀνακωχήν δύο χρόνια ὁλόκληρα, χρόνια γόνιμα εἰς γεγονότα, κατά τὰ ὁποῖα παρά τὴν ἀκμαιότητα τῶν ἑλληνικῶν δυνάμέων, ἡ ἐθνική ἀπόδοσις ὑπῆρξε μετρία, ἤ τουλάχιστον κατωτέρα τῶν περιστάσεων. Καὶ ἡ ζωτικότης μὲν τοῦ Ἔθνους μας εἶναι τοσαύτη ὥστε ὑπερνικήσαμεν ἕως τώρα πολλὰς ἀπὸ τὰς δυσκολίας ποῦ ἐγέννησεν ἡ ἀνάγκη τῆς ἀντιμετωπίσεως μιᾶς νέας ὅλως καταστάσεως εἰς τὴν Ἀνατολήν, ἀλλά δὲν εἰμπορεῖ κανείς νὰ βεβαιώσῃ ὅτι κατωρθώσαμε νὰ ὑπερνικήσομεν ὅλας τὰς δυσκολίας ταύτας καὶ δὲν ἑτερματίσθη ἡ ταραχώδης περίοδος τοῦ εἰρηνοπολέμου ἡ διαδεχθεῖσα τὸν εὐρωπαϊκόν πόλεμον, καὶ δὲν ἐξεπληρώσαμεν ὅλα τὰ σκοπούμενα τὰ ὁποῖα ἕνα ἔθνος ὡσὰν τὸ ἰδικόν μας ἔχει πρὸ τῶν ὀφθαλμῶν του καὶ δύναται νὰ ἐκπληρώσει. Διὰ νὰ εἰρηνεύσῃ ἡ Ἀνατολή, πρέπει νὰ λάβῃ τὴν κατά τὴν μεγίστην δυνατήν προσέγγισιν ὁριστικήν της μορφήν ἡ διαρρύθμισις τῶν ἐθνολογικῶν συνόρων τῶν διαφόρων ἐθνῶν τοῦ Αἵμου καὶ τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, καὶ πρέπει συγχρόνως νὰ ἐξασφαλισθῇ δι’ αὐτοδιοικήσεως ἤ συνδιοικήσεως με τοὺς Τούρκους ἡ ὑποφερτή ὁπωσδήποτε διαβίωσις τῶν συμπαγῶν μαζῶν τῶν ἑλληνικῶν κοινοτήτων, τῶν μὴ δυναμένων νὰ συμπεριληφθούν μέσα εἰς τὰ ὅρια τοῦ Ἑλληνικοῦ κράτους. Δὲν ὑποστηρίζω, διότι δὲν θεωρῶ συνετήν οὔτε καὶ δικαίαν, τὴν πλήρη καταστροφήν τοῦ τουρκικοῦ κράτους. Ὡς ἔθνος καὶ οἱ Τοῦρκοι ἔχουν τὸ δικαίωμα νὰ ζήσουν ὠργανωμένοι εἰς κράτος, εἰς τὸ ἐσωτερικόν ὑψίπεδον τῆς Μικρασίας, ὅπου ὑπάρχουν τέσσαρα ἤ πέντε ἑκατομμύρια ἐξ αὐτῶν εἰς συμπαγεῖς μάζας μολονότι καὶ ἐκεῖ εὑρίσκονται ἐγκατεσπαρμέναι Ἑλληνικαί κοινότητες. Ἀλλ’ ὑποστηρίζω ὅτι, ὅπου εἰς τὴν Μικράν Ἀσίαν οἱ Ἕλληνες ὑπερτεροῦν, πρέπει νὰ αὐτοδιοικοῦνται καὶ ὅπου μειοψηφοῦν νὰ συνδιοικοῦν μὲ τοὺς Τούρκους ἐν ἰσοπολιτείᾳ καὶ ἄνευ ἀναμίξεως ξένων στοιχείων εἰς τὴν κυβέρνησιν τῆς χώρας. Μετὰ τὴν ἀπόσπασιν τῶν ἀραβικῶν καὶ ἀρμενικῶν χωρῶν ἀπομένει ἀπὸ τὴν Ἀσιατικήν Τουρκίαν ὑπό ὀθωμανικήν κυριαρχίαν μόνη ἡ Μικρασία, χώρα ἑλληνοτουρκική, ὅπου κατ’ ἀνάγκην θὰ συνυπάρχουν οἱ Ἕλληνες μὲ τοὺς Τούρκους καὶ ὅπου πρέπει νὰ εὑρεθῇ τρόπος νὰ ζοῦν εἰρηνικῶς οἱ δύο πληθυσμοί, συνδιοικοῦντες τὸν τόπον ἤ αὐτοδιοικούμενοι.

         Ἀπὸ τὰ ἀνωτέρω βλέπει κανείς πόσον  ἀνθρωπιστική καὶ πόσον δικαία εἶναι ἡ ἄποψίς μας ἀλλά καὶ πόσον εὑρέα τὰ σκοπούμενα τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους εἰς τὴν Ἀνατολήν, ἀπαιτοῦντα ἐντεταμένην τὴν προσοχήν αὐτοῦ διὰ νὰ ἀποφευχθῇ κάθε στραβοτιμονιά καὶ συγκεντρωμένας τὰς δυνάμεις του μὲ ἐνιαίαν πνοὴν καὶ τάσιν.

         Βλέπωμεν ὅτι καὶ μετά τὴν ἦτταν τῆς Τουρκίας, καὶ τὴν ἀνακωχήν τοῦ 1918 καὶ μετὰ τὰς ἑλληνικάς προσπαθείας δύο ὅλων ἐτῶν ἔκτοτε εἶναι ἀνάγκη ἀκόμη νὰ ἐνεργῶμεν ἐντόνως. Προτιμῶ διὰ τὸ ἔθνος μου τάς εἰρηνικάς πολιτικάς ἐνεργείας ἀπό τὰς στρατιωτικάς. Ἀλλ’ ἐὰν εἶναι ἀνάγκη νὰ παραταθῇ ή στρατιωτική προσπάθεια ὀλίγον ἀκόμη, πρὸς ἐκπλήρωσιν τῶν ἀνωτέρω σκοπῶν, καὶ τοῦτο πρέπει νὰ γίνῃ, ἀλλὰ μὲ ἠνωμένας τὰς δυνάμεις τοῦ ἔθνους.

         Ἄν τὰ πράγματα οὕτως ἔχουν, βαρύνει τὴν Κυβέρνησιν ἡ ὑποχρέωσις, ἡ ἐπιτακτική, ἡ ἀναπόδραστος, νὰ παύσῃ ἀμέσως τὴν πολιτικήν τοῦ χωρισμοῦ τῶν Ἑλλήνων εἰς «ἐθνικούς» καὶ «ἀντεθνικούς» τῆς ὁποίας ἡ δημιουργία εὐθύνει αὐτήν καὶ ἡ ἐπ’ ἄπειρον ἐξακολούθησις θὰ φέρῃ καταστροφάς ἀνυπολογίστου σημασίας. Θὰ πρέπει νὰ σταματήσει τὰς δίκας δῆθεν προδοτῶν, νὰ κλείσῃ διὰ παντός τὴν περίοδον τῶν ὕβρεων, ἀπειλῶν καταπιέσεων καὶ καταδιώξεων, νὰ χρησιμοποιήσῃ τοὺς Ἕλληνας ὅσους κατά τὸ  παρελθόν ἐφάνησαν χρήσιμοι, παρασχόντες ὑπηρεσίας εἰς τὸ ἔθνος, νὰ ἀνοίξῃ τὰς θύρας τῶν φυλακῶν, νὰ κόψῃ μὲ τὸ μαχαῖρι τὴν τυραννίαν της. Θὰ εἶχε συμφέρον νὰ τὸ ἐννοήσῃ ἡ κυβερνῶσα ὁλιγαρχία. Θὰ εἶχε καθῆκον ὑπέρτατον νὰ τὸ ἐγκολπωθῇ καὶ νὰ τὸ ἐκτελέσῃ.

          Ἐάν οὔτε τὸ συμφέρον της ἐννοεῖ, οὔτε τὴν ἀνάγκην διακρίνει, οὔτε καθήκοντα ἀναγνωρίζει καὶ μὴ σεβομένη τίποτα εἰς αὐτόν τὸν τόπον, ἐξακολοθοῦσα νὰ ἀξιώνῃ μόνον δικαιώματα καὶ νὰ ἀποβλέπη μόνον εἰς κέρδη ἄνομα ὑπὲρ ἑαυτῆς,  θὰ πρέπει νὰ ἀφήσει τὸ ταχύτερον τὴν θέσιν της εἰς ἄλλην κυβέρνησιν, ἱκανήν καὶ ἀξίαν νὰ φέρῃ τὴν ψυχικήν ἔνωσιν τῶν Ἑλλήνων, γιὰ νὰ εἰμπορέσουν νὰ ἐκτελέσουν τὸν ὡραῖον προορισμόν των εἰς τὴν Ἀνατολήν, καὶ νὰ ἐπιδοθοῦν κατόπιν ἀπερίσπαστοι εἰς τὸ είρηνικόν των ἔργον.

 

Ι. ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ

 

 

 

[ ΕΡΕΥΝΑ-ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ-ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΩΝΤΑΣ ΤΣΙΓΚΑΣ]