«ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ»

 

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΙΟΥΛΙΟΣ 1920. Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΜΗΝΑΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ΙΩΝΟΣ ΔΡΑΓΟΥΜΗ

Δύο χρόνια μετά την εκλογή του στη Βουλή ο Ίων Δραγούμης εξορίστηκε πρώτα στην Κορσική (1917-1919) και στη συνέχεια στη Σκόπελο (1919). Στη φωτογραφία, τον βλέπουμε μαζί με τον στρατηγό Βίκτωρα Δούσμανη στο ατμόπλοιο προς την Κορσική, τον Ιούλιο του 1917.

 © Αρχείο Ίωνος Δραγούμη, Τμήμα Αρχείων, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα

  

ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ-ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΩΝΤΑΣ ΤΣΙΓΚΑΣ 

 

ΤΟ ΠΑΡΑΚΑΤΩ άρθρο, στην «Πολιτική Επιθεώρηση», οδήγησε τον Ίωνα Δραγούμη στην εξορία για δυόμισι χρόνια  (διαδοχικά Αιάκειο Κορσικής και Σκόπελο, από τον Ιούνιο του 1917 μέχρι τον Νοέμβριο 1919). Σύμφωνα με τον Φίλιππο Ν. Δραγούμη  ο [Γάλλος ύπατος αρμοστής της Ελλάδας Charles] Jonart  ἔκαμε ἰδιαίτερα πολύ αὐστηρό ἔγραφο γιὰ να ἐξοριστεῖ καὶ ὁ Ἴων, ἐπειδή ἔγραψε τὸ ἄρθρο στὴν «Ἐπιθεώρηση» καὶ ἀπείλησε πὼς θὰ τὸν τουφεκίσει ἄν δὲν συμμορφωθεῖ. Ὁ Ἴων ἀμέσως σκέφθηκε κι ἔτρεξε νὰ φροντίσει γιὰ νὰ… […]*

Προφανώς εδώ υπάρχει σβησμένο τμήμα στο ημερολόγιο (ή κομμένη σελίδα;) ώστε να μην προκύπτουν πιθανά πειστήρια ή αφορμές που ενδεχομένως θα επιδεινώσουν περισσότερο τη θέση του υπό εκτόπιση Ίωνος ή των υπολοίπων μελών της οικογένειας. Εξάλλου θα απαγγελθεί κατηγορία «επί εσχάτη προδοσία» στον Στέφανο Δραγούμη, ενώ και ο Φίλιππος αφού απολυθεί από το Υπουργείο εξωτερικών θα εκτοπιστεί στην Κρήτη. Στο ημερολόγιο του Ίωνος δεν υπάρχουν εγγραφές από της 2 Ιουνίου 1917 μέχρι τις 28 Σεπτεμβρίου του 1918 (περίοδος δεκαπέντε μηνών). Το τμήμα αυτό του ημερολογίου θεωρείται οριστικά χαμένο. Μέρος του ίσως να έχει καταστραφεί κι από τον ίδιο τον Ίωνα.  

*Φιλίππου Στ. Δραγούμη «Ημερολόγιο - Διχασμός (1916-1919)», Επιμέλεια Μάρκος Δραγούμης-, Σχόλια Χριστίνα Βάρδα, Δωδώνη 1995, σελ. 30-31.

 

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ, ΕΤΟΣ Β΄. ΑΡΙΘ. 75

ΑΘΗΝΑΙ 3 ΙΟΥΝΙΟΥ 1917, σελ. 705-707

 

 

ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ

         

       Ἡ Ἑλλὰς κατήντησε προτεκτοράτον τριῶν ξένων Δυνάμεων. Πρὸς ἐπίτευξιν τούτου συνέπραξεν εὐσυνειδήτως ὁμὰς ἀσυνειδήτων Ἑλλήνων, έργασθεῖσα ἀνενδότως καὶ ἀνερυθριάστως πρὸς τοῦτο ἀπὸ ἑνὸς καὶ ἡμίσεος ἔτους.

        Περὶ τὰς ἀρχὰς τοῦ 1916 ἐφημερίδες γαλλικαί, μετὰ πέντε μῆνας ἀπὸ τῆς ἀποβάσεως ἀγγλογαλλικῶν στρατευμάτων εἰς τὴν Θεσσαλονίκην, ἀνεκάλυπταν τὴν νόμιμον τάχα δικαιολογίαν τῆς ἀποβάσεως ξένων στρατευμάτων ἐπὶ ἑλληνικοῦ ἐδάφους ἔκ τινος ἄρθρου παλαιᾶς συνθήκης, κατὰ τὸ ὁποῖον οὐδεμία τῶν τριῶν συνυπογράψασῶν Δυνάμεων εἶχε τὸ δικαίωμα ἀποστολῆς στρατοῦ εἰς τὴν τότε Ελλάδα ἄνευ συγκαταθέσεως καὶ τῶν ἄλλων δύο. Ἀλλ’ ἡ συνθήκη αὐτὴ πρὸ πολλοῦ εἶχε παύσει νὰ ἔχῃ ἐφαρμογὴν ὡς πρὸς τὴν διάταξιν ταύτην καὶ συνωμολογήθη μόνον διὰ νὰ δοθῇ ἐγγύησις ἀπέναντι τῆς Τουρκίας διὰ τὴν ἀκεραιότητα τοῦ διεθνῶς ἀναγνωρισθέντος ἐλευθέρου κράτους.

       Ὀλίγον ἀργότερα ὁ ὑπουργὸς τῶν ἐξωτερικῶν τῆς Ρωσίας εἰς ἐπισήμους δηλώσεις ἐχρησιμοποιοῦσε τὸ αὐτὸ σαθρὸν ἐπιχείρημα ὡς πρόσχημα πρὸς δικαιολογίαν τῆς συμμαχικῆς ἀποβάσεως εἰς τὴν Θεσσαλονίκην καὶ τῆς παραβιάσεως τοῦ ἐδάφους οὐδετέρου κράτους, μὲ τὴν προσθήκην ὅτι τὰ ξένα στρατεύματα ἐκλήθησαν εἰς τὴν Ἑλλάδα ἀπὸ τὸν τότε πρωθυπουργὸν Βενιζέλον.

         Τὸν Ἰούνιον αἱ τρεῖς Δυνάμεις ἐπέδωκαν διακοίνωσιν εἰς τὴν Ἑλληνικὴν Κυβέρνησιν ὅπου, παρουσιαζόμεναι ὡς «ἐγγυήτριαι» τῆς ἀνεξαρτησίας καὶ τῶν συνταγματικῶν θεσμῶν τῆς Ἑλλάδος, καθιερώνουν δικαιώματα ἐπεμβάσεως εἰς τὰ ἐσωτερικὰ τοῦ Κράτους καὶ ἀξιώνουν διάλυσιν τῆς Βουλῆς, προκήρυξιν νέων ἐκλογῶν καὶ ἐπιβολὴν διοικητικῶν ἐλέγχων, ἐνῷ τὰς προηγουμένας ἐπεμβάσεις των τὰς ἐδικαιολογοῦσαν ἀπὸ τὰς ἀνάγκας τῶν στρατιωτικῶν ἐπιχειρήσεων ἐπὶ ἑλληνικοῦ ἐδάφους, καὶ ἐνῷ ἡ ἐγγύησις τὴν ὁποίαν ἔδωκαν κατὰ τὸ 1863 ὅτι ἡ Ἑλλὰς εἶναι ἀνεξάρτητο κράτος ὑπὸ συνταγματικὴν μοναρχίαν, δὲν ἦτο παρὰ ἡ, ἐξ ἀφορμῆς τῆς παραχωρήσεως τῆς Ἑπτανήσου καὶ τῆς εκλογής τοῦ Βασιλέως Γεωργίου, ἀναγνώρισή τους ὑπὸ τῆς Ἐθνικῆς Συνελεύσεως τῶν Ἑλλήνων ἀποφασισθέντων, καὶ οὐδὲν πλέον.

       Ὀλίγας ἡμέρας μετὰ τὴν διακοίνωσιν ταύτην τοῦ Ἰουνίου τὸ ἐπίσημον ὄργανον τοῦ Βενιζέλου, ὁ «Κήρυξ», ἀνεγνώριζε μετ’ ἐπιδεικτικῆς εὐχαριστήσεως τὸ δικαίωμα τῶν τριῶν Δυνάμεων νὰ ἐπεμβαίνουν εἰς τὰ ἐσωτερικά τοῦ Κράτους, ἐσκηνοθετήθη δὲ ὁμήγυρις πολιτῶν τινῶν οἱ ὁποῖοι παρουσιασθέντες εἰς αὐτὸν ἤκουσαν ἀπὸ τὸ στόμα του τὴν ἔκφρασιν τῆς χαρᾶς του ὅτι αἱ τρεῖς Δυνάμεις εὐηρεστήθησαν νὰ μὴ λησμονήσουν τοὺς παλαιοὺς δεσμούς των πρὸς τὴν Ἑλλάδα, ἐκδηλώσασαι τὴν μνημοσύνην των διὰ μιᾶς διακοινώσεως τόσον ἐνδεικτικῆς τῶν ὑποδουλωτικῶν διαθέσεών των, καὶ τόσον τιμητικῆς δι’ αὐτὰς καὶ διὰ τὴν Ἑλλάδα !

         Εἰς τὴν σύνταξιν τῆς διακοινώσεως ταύτης συνέπραξε καὶ ὁ ἴδιος ὁ Βενιζέλος, ἐπωφελούμενος τῶν «ἐπιστημονικῶν» φώτων τοῦ τότε γενικοῦ διευθυντοῦ τοῦ ὑπουργείου τῶν ἐξωτερικῶν καὶ δεξιοῦ του βραχίονος Πολίτου, τοῦ ὁποίου εὑρέθη, κατὰ τὴν ἔρευναν εἰς τὸν οἶκον τοῦ ἀρχιστασιαστοῦ μετὰ τὰ γεγονότα τῆς 18ης Νοεμβρίου, καὶ χειρόγραφον σημείωμα περιέχον ὅλα τὰ ἀναγκαῖα ἐπιχειρήματα πρὸς ἀπόδειξιν τῶν ἀνυπάρκτων δικαιωμάτων προστασίας καὶ ἐπεμβάσεως τῶν τριῶν Δυνάμεων εἰς τὰ ἐσωτερικά τῆς Ἑλλάδος.

    Ἔκτοτε δὲν ἔπαυσαν αἱ Δυνάμεις νὰ ἐπεμβαίνουν ἐλευθέρως καὶ ἀνενοχλήτως εἰς τὰ ἡμέτερα πράγματα καὶ νὰ καταλύουν, ὅπου ἠμποροῦσαν, τὴν κυριαρχίαν τοῦ Κράτους.

     Ἐπεδίωξαν ὅμως παραλλήλως, μετὰ τὴν ἀποστράτευσιν, καὶ τὸν ἀφοπλισμὸν τῆς Ἑλλάδος, μὲ τὴν πρόφασιν ὅτι ἐκινδύνευαν ἐκ μέρους της τὰ νῶτα τοῦ Συμμαχικοῦ στρατοῦ. Ἀπεδίδοντο συνεχῶς καὶ συστηματικῶς κακαὶ προθέσεις εἰς τὴν Ἑλλάδα καὶ τὸν Βασιλέα της ἀπέναντι τῶν τριῶν Δυνάμεων καὶ εἰσηκούοντο ὅλαι αἱ ραδιουργίαι καὶ συκοφαντίαι ἑνός των πράκτορος, διὰ νὰ ἐπιτευχθῇ ἡ καθαίρεσις τοῦ Βασιλέως Κωνσταντίνου μὴ φανέντος προθύμου νὰ χρησιμεύσῃ ὡς ὄργανον τῶν Δυνάμεων τούτων πρὸς ὄφελος τῶν πολεμικών των σκοπῶν.

     Τὴν καθαίρεσιν τοῦ Βασιλέως ἀνέκοψεν ἡ, μόνον ἐπεισοδιακὴ δυστυχῶς, ἀντίστασις εἰς τὴν παράδοσιν τῶν ὅπλων τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ, τὸν Νοέμβριον. Ἔκτοτε ἐπανελήφθη ἀτιμοτέρα ἡ συκοφαντικὴ ἐκστρατεία τοῦ Βενιζέλου καὶ ἐντονωτέρα ἡ προσπάθεια τῶν Δυνάμεων πρὸς τέλειον ἀφοπλισμὸν τῆς χώρας διὰ τοῦ ἀποκλεισμοῦ τοῦ στρατοῦ εἰς τὴν Πελοπόννησον.

       Καὶ ὅμως, ἂν ὑπῆρχε ἀπόδειξις τῆς εἰλικρινοῦς καὶ ἐμμόνου θελήσεως τοῦ Βασιλέως νὰ μὴν ἀφήσῃ τὴν Ἑλλάδα νὰ ἔλθῃ εἰς ρῆξιν μὲ τὰς τρεῖς Δυνάμεις, ἡ ἀπόδειξις αὐτὴ ἐδόθη τρανοτάτη εἰς τὴν περίπτωσιν ἐκείνην τοῦ Νοεμβρίου. Διότι ἂν ἤθελε νὰ κάμῃ πόλεμον ἡ Ἑλλὰς κατὰ τῆς Συνεννοήσεως, θὰ ἠμποροῦσε νὰ τὸν κηρύξη τότε.

         Ὅπως τὸν Νοέμβριον ἔδειξε ὅλην τὴν εἰλικρίνειάν του ὁ Βασιλεὺς πρὸς τὰς τρεῖς Δυνάμεις, ὁμοίως ἔπραξε καὶ κατὰ τὴν ἀποχώρησίν του, ἐπιμείνας καὶ ἀποδείξας ὅτι, ἐπειδὴ ἐννοοῦσε νὰ μὴ προβάλῃ ἀντίστασιν εἰς τὰς ἀξιώσεις των, κατέβαλε ὅλα τὰ μέσα διὰ νὰ καταπείσῃ καὶ τὸν λαὸν νὰ μὴν ἀντισταθῇ.

       Ἄλλως τε ὁ δολίως ἐπιβληθεὶς ἀφοπλισμὸς τοῦ λαοῦ καὶ ἀποκλεισμὸς τοῦ στρατοῦ εἰς τὴν Πελοπόννησον δὲν ἐπέτρεπε καμμίαν ἀντίστασιν. Μετὰ ἓξ μηνῶν ἐπώδυνον ἐποχὴν ἀποκλεισμοῦ, πείνης καὶ παντοίων ταλαιπωριῶν καὶ ταπεινώσεων, θεωρεῖται ἡ ὥρα κατάλληλος νὰ δοθῇ τὸ τελειωτικὸν κτύπημα κατὰ τοῦ Βασιλέως καὶ τῆς Ἑλλάδος. Ἐπιδίδεται διακοίνωσις τῶν τριῶν Δυνάμεων, διὰ τῆς ὁποίας ἀξιώνεται ἡ παραίτησις τοῦ Βασιλέως καὶ καθιερώνεται δικαίωμα προστασίας αὐτῶν ἐπὶ τῆς Ἑλλάδος. Ἀλλοιώνεται οὕτως αὐθαιρέτως ἡ διεθνής θέσις τοῦ Κράτους καὶ εἰς ἀπόδειξιν τούτου αἱ τρεῖς Δυνάμεις καταργοῦν τὰς διπλωματικάς σχέσεις μὲ τὴν Ἑλλάδα καὶ ἐπικοινωνοῦν μὲ αὐτὴν πλέον μέσον ἑντολοδόχου των, ἀνωτάτου ἐπιτρόπου ἢ ὑπάτου ἁρμοστοῦ.

      Ἡ Ἑλλάς, ἀποδεχθεῖσα καὶ αὐτὴν τὴν διακοίνωσιν, ἔχασε συγχρόνως καὶ τὸν λαοφίλητον Βασιλέα της καὶ τὴν πολιτικήν τῆς ἀνεξαρτησίαν. Δὲν γνωρίζομεν ποῖον ἐκ τῶν δύο εἶναι τὸ δεινότερον κτύπημα. Τὸ λυπηρὸν εἶναι ὅτι οἱ ἀντιπρόσωποι τῶν τριῶν Δυνάμεων δὲν διέγνωσαν μεταξὺ τῶν Ἑλλήνων τοὺς εἰλικρινεῖς των φίλους ἀπὸ τοὺς φραγκολεβαντίνους καὶ ραγιάδες πράκτορας.

         Οὔτε ἕνας Ἕλλην πολίτης δεν πρέπει νὰ ἀγνοῇ πλέον ὅτι, μὲ τὴν βοήθειαν τοῦ πράκτορός των Βενιζέλου, αἱ τρεῖς Δυνάμεις, Ἀγγλία, Γαλλία καὶ Ρωσία κατέλυσαν ἐπισήμως τὴν κυριαρχίαν καὶ ἀνεξαρτησίαν τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους.

        Καὶ κανεὶς Ἕλλην δὲν πρέπει νὰ ἀπομείνῃ ποὺ νὰ μὴν ἐννοῇ ὅτι ἀπὸ τὴν στιγμὴν ταύτην ἔχει νὰ ἀναλάβῃ ἡ Ἑλλὰς δεινὸν καὶ μακρὸν ἴσως ἀγῶνα, καὶ πρὸς ἐπαναφορὰν τοῦ μεγάλου Βασιλέως της καὶ πρὸς ἀποκατάστασιν τῶν πολιτικῶν τῆς ἐλευθεριῶν καὶ τῆς κυριαρχίας καὶ ἀνεξαρτησίας τοῦ Κράτους, χωρὶς τοῦτο νὰ σημαίνῃ ποσῶς καὶ ἐχθρότητα πρὸς τὰς τρεῖς Δυνάμεις. Ὅπως τὸ ὄνομα τοῦ Βενιζέλου συνεδέθη ἀρρήκτως πλέον μὲ τὴν ἔννοιαν τῆς ἐξυπηρετήσεως ξένων συμφερόντων καὶ τῆς μισθοφορίας, οὕτω καὶ τὸ ὄνομα τοῦ Βασιλέως Κωνσταντίνου εἶναι ἀρρήκτως πλέον συνδεδεμένον μὲ τὴν ἔννοιαν τῆς ἀνεξαρτησίας τῆς Ἑλλάδος.

       Ἡ Βουλὴ τῶν Ἑλλήνων δὲν ἐνόμισε ὅτι ἄξιζε τὸν κόπον νὰ διαμαρτυρηθῇ οὔτε τὴν 8ην Ἰουνίου 1916 οὔτε τὴν 29ην Μαΐου 1917 διὰ τὴν καταπάτησιν τῆς κυριαρχίας τῆς Ἑλλάδος. Ἐγώ, ὡς μέλος τῆς Ἐθνικῆς Ἀντιπροσωπείας, διαμαρτύρομαι, καὶ διὰ τὸν ὑπὸ τῶν ξένων χαρακτηρισμὸν τοῦ Βασιλέως Κωνσταντίνου ὡς παραβάτου του Συντάγματος καὶ διὰ τὴν δικαιολογίαν μὲ τὴν ὁποίαν περιεκάλυψαν συγχρόνως καὶ τὸν ἐξαναγκασμὸν Αὐτοῦ εἰς ἀποχώρησιν καὶ τὴν ἐπιβουλὴν κατὰ τῶν κυριαρχικών δικαιωμάτων τοῦ Κράτους.

      Ἀπὸ τὴν τρομερὰν περιπέτειαν ποὺ ἔλαχε εἰς τὴν Ἑλλάδα, καὶ ἀπὸ τὴν πεῖραν ποὺ ἀπέκτησε κατὰ τὸ διάστημα τοῦ μεγάλου πολέμου, πρέπει οἱ Ἕλληνες πολιτικοὶ νὰ συγκομίσουν καὶ τοῦτο τὸ πρόσθετον δίδαγμα διὰ τὸ μέλλον· νὰ κατανοήσουν δηλαδὴ ὅτι μόνη ἡ συνένωσις τῶν ἐθνῶν τῆς Ἐγγὺς Ἀνατολῆς εἶναι δυνατὸν νὰ σώσῃ καὶ τὴν Ἑλλάδα καὶ τὴν Ἀνατολὴν ἀπὸ τὴν ἑκάστοτε ἐκδηλουμένην ἐπιβολὴν ἐκ μέρους τοῦ ἑνὸς ἢ τοῦ ἄλλου συνδυασμοῦ Μεγάλων Δυνάμεων. Ἡ ἐγγὺς Ἀνατολή, διὰ τοῦ ὁμοσπονδιακοῦ συνασπισμοῦ τῶν ἐθνῶν της, πρέπει καὶ αὐτὴ νὰ καταστῇ Μεγάλη Δύναμις πρὸς ἐξασφάλισιν τῆς ἀνεξαρτησίας της. Ὅλα αὐτὰ τὰ ἔθνη ἔπαθαν κατὰ τὸν πόλεμον τοῦτον ἀρκετὰς συμφορὰς ὥστε νὰ ἀντιλαμβάνωνται τώρα καλήτερα τὸ νόημα τοῦ συνασπισμοῦ των.

      Ὅτι ἔχομεν οἱ λαοὶ τῆς Ἀνατολῆς πολλὰ τὰ κοινὰ ἀναμεταξύ μας μ’ ὅλας τὰς ἐθνικὰς ἀντιθέσεις, τὸ ἀποδεικνύει ὁ ὅμοιος τρόπος καθ’ ὅν μᾶς ἐφέρθησαν ἐσχάτως οἱ μεγάλοι τῆς γῆς.

        Αὐτοί, οἱ ὁποῖοι ἐνῶ ἡμεῖς ἐπολεμούσαμεν ἀπέφευγαν μὲ κάθε τρόπον νὰ μᾶς συντρέξουν, καιροσκοποῦντες πῶς νὰ ὠφεληθοῦν ἀπὸ τὴν διαμάχην μας, τώρα ὅπου εὑρέθησαν εἰς ἀνάλογον μὲ τὴν τότε ἰδικήν μας θέσιν, μᾶς ἐξαναγκάζουν διὰ τῆς βίας ἑκάτεροι νὰ προσχωρήσωμεν εἰς τὸ στρατόπεδόν των.

        Εἴθε αἱ κοιναὶ συμφοραὶ νὰ σταθοῦν μαθήματα δι’ ὅλους τοὺς Βαλκανικοὺς πολιτικούς, διὰ νὰ ροδίσῃ εἰς τὴν Ἀνατολὴν ἡ χαραυγὴ τῆς ἀπολυτρώσεώς της.

 

ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ