Ο Οδυσσέας Ελύτης για τον Ίωνα ΔΡΑΓΟΥΜΗ

 

 

 

 

...Τέλος, ἐλπίζω στὸ μέλλον νά μοῦ δοθεῖ ὁ καιρός ν’ ἀσχοληθῶ μὲ τὴν παράδοξη κι ἀντιφατική μορφή τοῦ Ἴωνος Δραγούμη. Απ’ αὐτή τὴν ἄποψη, ἡ δουλειά μου μοιάζει κάπως ἀχάριστη.
Μὲ τὸν ίδιο μόχθο θὰ μποροῦσα νὰ εἶχα ἀσχοληθεῖ μὲ πιὸ προσιτά καὶ δημοφιλή θέματα. Ὅμως, αἰσθάνομαι ὅτι αὐτή εἶναι ἡ ἀποστολή μου καὶ ἐννοῶ νὰ τὴν ἐκπληρώσω.

[από συνέντευξη τοῦ ποιητή στὸν Τάκη Μενδράκο, Επίκαιρα, 1977]

 

ΟΙ ΩΡΑΙΟΤΕΡΕΣ ΚΑΙ ΙΣΩΣ ΟΙ ΠΙΟ ΔΥΝΑΤΕΣ ΛΕΞΕΙΣ (σαν διαμαντόπετρες) που γράφτηκαν για τον Δραγούμη όμως με σκοτεινή (κατασκότεινη!), για μένα που αγαπώ τόσο αυτόν τον ποιητή, την  «κρυπτική» παράγραφο:  

...Τὰ πατριωτικά του βιβλία (μὰ εἶναι;) ἔπαυσα νὰ τὰ διαβάζω ἀπὸ τὴ μέρα πού, μὲ μιὰ κλοτσιά του, κάποιος τερματοφύλακας ἀθλιοτήτων ἔθεσε τέρμα σ’ ἕνα κεφάλαιο ἀνοιχτὸ τῆς ἱστορίας. Στὴ Σαμοθράκη του ὅμως ἐξακολουθῶ νὰ βρίσκω ἴσαμε σήμερα τὸν λεπτοφυὴ συγγραφέα καὶ πατριώτη ἀπὸ πηγή.

Ποιος να  ήταν άραγε αυτός  ο τερματοφύλακας αθλιοτήτων και ποιο το ανοιχτό κεφάλαιο της ιστορίας που αναφέρει ο Ελυτης; 

Ποιος και σε ποια περίοδο  κατάφερε να κρίνει (αλλάζοντάς την οριστικά) τη στάση του ποιητή απέναντι στα γραπτά του Δραγούμη; 

Και άραγε το έθεσε τέρμα να σημαίνει έβαλε τέλος ή ...γκόλ (που σημαίνει τί;)

Και γιατί στον ποιητή απ' όλο το έργο απόμεινε μόνον η «Σαμοθράκη» την οποία υμνεί ο κριτικός Αντώνης Καραντώνης ενώ «θάβει» ο (αριστερός) αρχαιολόγος Χρήστος Καρούζος;

Αξίζει να σημειωθεί ότι ποτέ ξανά δεν επανήλθε ο Ελύτης στο θέμα του Δραγούμη. Μάλιστα, την παλαιότερη φράση του «Δραγούμης και Γιαννόπουλος, όχι , δεν έχουν πει την τελευταία τους λέξη», στην επανέκδοση των δοκιμίων του Ανοιχτά χαρτιά την απάλειψε. 

Δεν κατάφερε λοιπόν να ολοκληρώσει μέρος της αποστολής του ο ποιητής γράφοντας γύρω από την «παράδοξη και αντιφατική μορφή» του Δραγούμη κάτι άλλο. Μένει να αναρωτιώμαστε τι να ήταν άραγε αυτό που τον εμπόδισε...  

 

 

Οἱ πολλοί Ἕλληνες τοῦ ἑνός Δραγούμη

 

ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΗΣ ΕΙΣΑΙ εἴτε ὅταν κληρονομεῖς αὐτομάτως κάποιον πρόγονο εἴτε ἄν κατακτᾶς μὲ τὸ σπαθί σου τὶς ἰδιότητες ποὺ συνεπάγεται —θέλω νὰ πῶ,εἰδικότητες «ἀποκτηθεῖσες ἐν τῷ στρατεύματι», ὅπως λέγαμε τὴν ἐποχὴ τῆς μόδας τῶν πολέμων.

Τέτοιος ἦταν ὁ Ἴων Δραγούμης, ὁ γλυκοαίματος καὶ θανάσιμα μισητός, ὁ ἄνθρωπος τῶν σαλονιῶν καὶ τῶν κομιτάτων, ὁ δημοτικιστὴς καὶ γόνος καθαρολόγων, ὁ σεμνὸς κι ὁ ἐρωτιάρης, ὁ ἐχθρὸς τῆς μικρῆς καὶ ἐντίμου Ἑλλάδος ἀλλ’ ἀδελφικὸς φίλος τοῦ βασιλέως, ὁ μακρὰν μέχρι θανάτου ἀπὸ τὸν Ἐλευθέριο Βενιζέλο καὶ ὁραματιστὴς κοινὸς μιᾶς ἄλλου εἴδους μεγάλης Ἑλλάδας.

Αὐτὲς ὅλες οἱ πέρλες, ἄλλοτε φωτερὲς κι ἄλλοτε ἀλαμπεῖς, δὲν συνθέτουν μόνον ἕνα μυστηριῶδες ὄνομα παρὰ γεννοῦν μιὰ προσωπικὴ μυθολογία, ποὺ μὲ γέμισε γοητεία σ’ ὅλη τὴν πρώτη μου νεότητα. Σχεδίαζα μεγάλα δοκίμια περὶ μελλοντικῶν ὀνείρων τοῦ ἑλληνισμοῦ, ποὺ δὲν ἤξερα, ὅπως δυστυχῶς δὲν ξέρω ἴσαμε σήμερα, πῶς νὰ τὰ γεμίσω. Εἶναι οἱ σφαῖρες ποὺ ἀφανίζουν μυστικά, ἤ στὴ θέση τῶν μυστικῶν δὲν ὑπάρχουν παρὰ εὐγενεῖς ἰδεολογίες;

Τὰ πατριωτικά του βιβλία (μὰ εἶναι;) ἔπαυσα νὰ τὰ διαβάζω ἀπὸ τὴ μέρα πού, μὲ μιὰ κλοτσιά του, κάποιος τερματοφύλακας ἀθλιοτήτων ἔθεσε τέρμα σ’ ἕνα κεφάλαιο ἀνοιχτὸ τῆς ἱστορίας. Στὴ Σαμοθράκη του ὅμως ἐξακολουθῶ νὰ βρίσκω ἴσαμε σήμερα τὸν λεπτοφυὴ συγγραφέα καὶ πατριώτη ἀπὸ πηγή.

Πού, ὅπως σ’ ἕνα ἀκρογιάλι ἔρημο τῆς Θράκης περπάτησε μὲς στὴν καθαροσύνη τοῦ μεσημεριοῦ, ἔτσι ἀνυπόδητος πέρασε πάνω ἀπ’ τὶς αἰχμὲς καὶ τὶς πανουργίες τῆς τρέχουσαν πολιτικῆς. Στὸ βάθος τὸ ἤξερα καλὰ κι ὁ ἴδιος ὅταν ἔλεγε:

«Νὰ μεγαλώνω σὰ φυτὸ στὴ Ρωμιοσύνη μέσα. Σκοπὸ νὰ μὴν ἔχω, παρὰ νὰ εἶμαι ἐγὼ ὁ σκοπὸς μου. Νὰ περνῶ στὴ Ρωμιοσύνη μέσα σὰν ἄστρο ποὺ λάμπει στὸ σκοτάδι. Ἡ μορφή μου, περνώντας, νὰ ξυπνᾶ τοὺς ἄλλους καὶ νὰ θέλουν νὰ τὴ μιμοῦνται…»

Ἀπομένει νὰ μάθουμε κάποτε πόσοι καὶ ποιοί, ἄν ὑπάρξουν, θὰ εἶναι οἱ πολλοὶ Ἕλληνες τοῦ ἑνὸς Δραγούμη.

 

Ὀδυσσέας Ἐλύτης, 2×7 ε, Ἐκδόσεις Ἴκαρος, 1996