ΔΥΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ ΤΗΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΙΑΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ: ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΟΥ 1912 ΣΤΗΝ ΠΑΤΜΟ ΚΙ’ Η ΣΚΛΗΡΗ ΜΟΙΡΑ ΤΗΣ ΜΕΓΙΣΤΗΣ

                            Από την Εθνική δράση του ΙΩΝΑ ΔΡΑΓΟΥΜΗ

  

 

Το γραμματόσημο Απόλλων-Ήλιος του «Κοινού των Νησιωτών (των Δωδεκανησίων), που φιλοτέχνησε ο Φίλιππος Στ. Δραγούμης το 1912 με υπόδειξη του Ίωνος Δραγούμη. [Αντλήθηκε από Συλλεκτική Αθηνών/sillektiki.com].

 

   

ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ-ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ-ΣΥΝΤΑΞΗ: ΝΩΝΤΑΣ ΤΣΙΓΚΑΣ*

 

ΜΕ ΤΟ ΚΕΊΜΕΝΌ ΤΟΥ ΑΥΤΟ, το δημοσιευμένο μάλλον περί το 1948 (δεν έχω καταφέρει ακόμα να ταυτοποιήσω το έντυπο  στις σελίδες 283-286 του οποίου το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε), ο Φίλιππος Στ. Δραγούμης, κάνει αναφορές στη συνεισφορά του αδελφού του Ίωνος Δραγούμη στην προσπάθεια απελευθέρωσης των Δωδεκανήσων και του Καστελόριζου (νήσος Μεγίστη). Αν λάβουμε υπόψη και την εμπλοκή και ουσιαστική συμβολή εκείνου στην απελευθέρωση και ανακήρυξη της «Ελευθέρας Πολιτείας της Ικαρίας» το καλοκαίρι του 1912 (που οδήγησε στην ένωση της Ικαρίας με την Ελλάδα) τότε έχουμε  ασφαλείς λόγους να ορίζουμε τον Δραγούμη και ως «Αιγαιομάχο» (όρο που εισήγαγε ο φίλος ιστορικός ερευνητής Χρυσ. Φουντούλης συγγραφέας του ομώνυμου βιβλίου για την Ικαρία).

Σημειωτέον πως ο Ίων Δραγούμης πουθενά –σε άρθρα του, σε δηλώσεις, σε βιβλίο του ή σημείωση στα Τετράδιά του– δεν αναφέρεται και δεν επαίρεται για τη δράση του αυτήν. Μόνο τον Μάιο 1912 στο Τετράδιό του σημειώνει κάπως «ασύνδετα»:

Τί κάνω; Σε τι μοιράζομαι τώρα; 1^η ενέργεια. Παίρνω τα νησιά του Αιγαίου.

Από το κείμενο του Φιλίππου αντλούμε και την θαυμάσια πληροφορία πως είναι αυτός εκείνος, τότε εικοσιδύο χρονών, που φιλοτέχνησε και το γραμματόσημο της, δυστυχώς θνησιγενούς, ανεξαρτησίας των Δωδεκανήσων που διακηρύχθηκε στο Πανδωδεκανησιακό Συνέδριο της Πάτμου (4/17-17/30 Ιουνίου 1912) που οργανώθηκε με ευθύνη του Ίωνος Δραγούμη. Ο Φίλιππος υπήρξε εκτός των άλλων και σπουδαίος ζωγράφος. Η δύναμη του ταλέντου του θα ξεδιπλωθεί στην αναδρομική έκθεση έργων του που θα γίνει, ελπίζω, στη Φλώρινα μέσα στο 2026 και που οργανώνουν τα εγγόνια του Φίλιππος Μ. Δραγούμης, Ελένη Μ. Δραγούμη και Φίλιππος Ι. Μαζαράκης-Αινιάν.

 

 

ΔΥΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ ΤΗΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΙΑΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ: ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΟΥ 1912 ΣΤΗΝ ΠΑΤΜΟ ΚΙ’ Η ΣΚΛΗΡΗ ΜΟΙΡΑ ΤΗΣ ΜΕΓΙΣΤΗΣ.

                           Από την Εθνική δράση του ΙΩΝΑ ΔΡΑΓΟΥΜΗ

 

                        του  ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΣΤ. ΔΡΑΓΟΥΜΗ

 

Με τὴν πολυπόθητη ἔνωση τῆς Δωδεκανήσου ἀρχίζει ὁ τελευταῖος κύκλος τῆς ὁλοκληρώσεως τῆς ἐπικρατείας μας.

     Ὕστερα ἀπὸ τόσους αἰῶνες κ᾿ ὕστερα ἀπὸ δυὸ σκληρότατες διαψεύσεις τῶν πόθων κ’ ἐλπίδων τῶν Δωδεκανησίων τ’ ὄνειρό των τέλος πάντων ἀλήθεψε.

      Ἡ πρώτη διάψευση εἶχε συμβῆ κατὰ τὴ συγκρότηση τοῦ ἑλληνικοῦ Βασιλείου στὰ 1830, διότι τὰ νησιὰ ποὺ εἶχαν ἀγωνιστεῖ καὶ ἐλευθερωθῇ, ξανάπεσαν εἰς τὴν τουρκικὴν κυριαρχία μὲ ὁρισμένα προνόμια αὐτοδιοικήσεως.

     Ἡ δεύτερη στὰ 1912, ὁπότε, σύμφωνα πρὸς τὴν προκήρυξη τοῦ στρατηγοῦ Ἀμέλιο τῆς 14 Μαΐου, μετὰ τὴν κατάληψη τῆς Ρόδου, νομίστηκε πρὸς στιγμὴν ἀπὸ τοὺς νησιῶτες πώς, ἂν δὲν θὰ παραχωροῦσαν οἱ Ἰταλοὶ τὰ νησιά στὴν Ἑλλάδα, θὰ τ’ ἄφηναν πάντως νά σχηματίσουν αὐτόνομη πολιτεία, κατὰ τὸ παράδειγμα τῆς Σάμου μετὰ τὸ 1832 ἢ μᾶλλον τῆς Κρήτης μετὰ τὸ 1897.

     Ὅταν τὴν ἄνοιξη τοῦ 1912 οἱ Ἰταλοί διώχναν τοὺς Τούρκους ἀπὸ τὰ Δωδεκάνησα, ὁ Ἴωνας Δραγούμης ὑπηρετοῦσε στὸ β' πολιτικό τμήμα (ἀνατολικῶν ὑποθέσεων) στὸ ὑπουργεῖο τῶν Ἐξωτερικῶν καὶ σκέφθηκε ν’ ἀναλάβει τὴν πρωτοβουλία τῆς ὀργανώσεως συνεδρίου τῶν νησιωτῶν εἰς ἕνα ἀπ’ τὰ νησιὰ γιὰ νὰ διακηρύξουν τὴν ἔνωση των μὲ τὴν Ἑλλάδα ἤ τουλάχιστον ν’ ἀνακηρύξουν τὴν αὐτονομία των. Διάλεξε δυό πράχτορες ἔμπιστους, τὸν προξενικό Σταῦρο Λιάτη καὶ τὸν ἀξιωματικό τοῦ πεζικοῦ Ἀλέξη Γαβαλᾶ (μακαρίτες τώρα κ' οἱ δυὸ) καὶ τοὺς ἔστειλε νὰ ὀργανώσουν τὸ συνέδριο τῶν Δωδεκανησίων, χωρὶς νὰ τὸ ἀντιληφθοῦν οἱ Ἰταλοί, ποὺ εὐθὺς εἶχαν ἀρχίσει νὰ δείχνουνε διαθέσεις νὰ κρατήσουν τὰ νησιά γιὰ λογαριασμό των. Οἱ δυό πράχτορες μὲ ψεύτικα ὀνόματα συγκάλεσαν τὸ συνέδριο στὴν Πάτμο, ὅπου μαζεύτηκαν κρυφὰ οἱ ἀντιπρόσωποι τῶν Δώδεκα νησιῶν. Εἶχε φτάσει ἡ προετοιμασία τοῦ σχεδίου τῆς αὐτονομήσεως εἰς τέτοιο σημεῖον, ὥστε ὁ Ἴωνας ἔβαλε τὸν γράφοντα νὰ ζωγραφίσει καὶ τὸ γραμματόσημο τῆς Δωδεκανησιακῆς πολιτείας καὶ τύπωσε πολλὲς σειρές. Τὸ γραμματόσημο παρουσίαζε τὸ κεφάλι τοῦ Ἀπόλλωνα-Ἡλίου μὲ τὶς ἀχτίδες γύρω, ἀντιγραμμένο ἀπὸ ἀρχαῖο ροδιακό νόμισμα. Πραγματικὰ τὸ συνέδριο πέτυχε λαμπρά, παρὰ τοὺς κινδύνους καὶ τὲς ἀντιδράσεις ὁρισμένων ἀτόμων, ποὺ ἤθελαν νὰ ἐκμεταλλευτοῦν γιὰ δική των πολιτικὴν ὠφέλεια τὸ συνέδριον ἢ νὰ τὸ ματαιώσουν. Ὑπάρξανε μάλιστα διδόμενα ὅτι προδόθηκε τὸ σχέδιο στοὺς Ἰταλούς, ποὺ σπεύσαν πρὸς τὴν Πάτμο νὰ διαλύσουν τὴ συνέλευση. Εὐτυχῶς οἱ ἀντιπρόσωποι τῶν νησιῶν πρόλαβαν τὴν 1η Ἰουνίου νὰ ψηφίσουνε διακήρυξη τῆς ἑλληνικότητας κι ἐλευθερίας τῶν νησιῶν καὶ τὴν ἀνακήρυξή των εἰς αὐτόνομη πολιτεία, κ’ οἱ ἀποσταλμένοι τοῦ Ἴωνα Δραγούμη Λιάτης καὶ Γαβαλιᾶς νὰ ξεφύγουν παρὰ τρίχα τὴ σύλληψη.

     Οἱ Δωδεκανήσιοι θὰ ἤτανε δίκαιο νὰ θυμοῦνται πάντα καὶ νὰ τιμοῦν τὰ ὀνόματα τῶν δύο τούτων θαρραλέων πατριωτῶν.

     Τὸ κείμενο τοῦ ψηφίσματος εἶναι τὸ ἀκόλουθο:

 

ΨΗΦΙΣΜΑ

 

Τὸ κοινὸν τῶν Νησιωτῶν τοῦ Αἰγαίου, ἤ Γ΄ Συνέδριον τῶν πλείστων ἐξ αὐτῶν, ἀποτελούμενον ἐκ τῶν πληρεξουσίων τῶν ὑπὸ τῆς Ιταλίας καταληφθεισῶν Νήσων, συνελθὸν ἐν τῷ ἐν Πάτμῳ Ἱερῷ τῆς Ἀποκαλύψεως Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου, συμφώνως πρὸς τὴν θέλησιν καὶ τὴν ἐντολὴν τοῦ λαοῦ αὐτῶν

 

Ψ η φ ί ζ ε ι

 

       Α) Ἐκφράζει πρὸς τὸ ἀδελφὸν Ἰταλικόν Ἔθνος, τὸν Βασιλέα καὶ τὴν Κυβέρνησιν αὐτοῦ, τὴν ἄπειρον εὐγνωμοσύνην τῶν κατοίκων τῶν εἰρημένων Νήσων ἐπὶ τῇ ἀπελευθερώσει αὐτῶν ἀπὸ τοῦ ἀφορήτου τουρκικοῦ ζυγοῦ,

       Β) Διαδηλοῖ τὴν στερρὰν ἀπόφασιν τοῦ λαοῦ τῶν χριστιανικῶν τούτων

Νήσων, ὅπως ὑποστῇ πᾶσαν θυσίαν ἵνα μὴ ἐπανέλθῃ ὑπὸ τὴν φρικτὴν τυραννίαν τῶν Τούρκων.

       Γ) Διακηρύττει τὸν προαιώνιον ἐθνικὸν τῶν Νησιωτῶν πόθον τῆς ἑνώσεως μετὰ τῆς Μητρὸς Ἑλλάδος.

        Δ) Κηρύσσει τὴν πλήρη αὐτονομίαν τῶν ἀπελευθερωθεισῶν Νήσων, βάσιζόμενον ἐπὶ τῶν ἐπισήμων ἐγγράφων τε καὶ προφορικῶν δηλώσεων τοῦ Στρατηγοῦ Ἀμέλιο καὶ τῶν Ναυάρχων καὶ Κυβερνητῶν τοῦ κραταιοῦ στόλου τῆς Ἰταλίας, ἔτι δὲ ἐπὶ τῶν ἀπ’ αἰώνων κεκτημένων προνομίων αὐτοδιοικήσεως

καὶ τοῦ καθιερωθέντος δόγματος τῆς μὴ ἐπανόδου ὑπὸ τὸν τουρκικὸν ζυγὸν τῶν ἅπαξ ἀπαλλαγεισῶν τούτου Χριστιανικῶν χωρῶν.

           Ε) Ὀνομάζει τὸ σύνολον τῶν οὕτω αὐτονομουμένων Νήσων: «Πολιτεία

τοῦ Αἰγαίου».

          ΣΤ) Ὁρίζει, ὡς σύμβολον μὲν τῆς Πολιτείας ταύτης σημαίαν κυανῆν

μετά λευκοῦ ἐν τῷ μέσῳ σταυροῦ, ὡς ἔμβλημα δὲ τὸν Ἀπόλλωνα-Ἥλιον.

            Ζ) Καθιεροῖ, μετὰ τῶν μέχρι τοῦδε ἰδιαιτέρων κοινοτικῶν νόμων καὶ ἐθίμων, τοὺς νόμους τῶν λοιπῶν ἐλευθέρων ἀδελφῶν Ἑλλήνων.

       Η) Ἐπικαλεῖται τὴν εὐμενῆ ἀποδοχὴν καὶ ὑποστήριξιν τοῦ παρόντος ψηφίσματος ὑπὸ τῆς εὐεργέτιδος Ιταλίας καὶ τῶν λοιπῶν πολιτισμένων Δυνάμεων πρὸς ἀναγνώρισιν καὶ ἐγγύησιν τῆς «Πολιτείας τοῦ Αἰγαίου».

           Θ) Ἀναβάλλει εἰς εὔθετον χρόνον τὴν ἀπόφασιν περὶ τοῦ τρόπου τῆς ἐκλογῆς τοῦ Ἀνωτάτου Ἄρχοντος καὶ τοῦ Νομοθετικοῦ σώματος τῆς Πολιτείας.

          Ι) Διακόπτει ἐπὶ τοῦ παρόντος τὰς ἐργασίας αὐτοῦ καὶ ἐπιφορτίζει τοὺς πληρεξουσίους κ. κ…….......   ὅπως ἐπιδώσωσι τὸ παρὸν ψήφισμα ἐν ἀντιγράφῳ εἰς τὸν ἐν Ρόδῳ ἀρχηγὸν τῶν Ιταλικῶν στρατευμάτων μετὰ τῆς παρακλήσεως ἵνα οὗτος εὐαρεστούμενος τὸ διαβιβάσῃ πρὸς τὴν Α. Μ. τὸν Βασιλέα τῆς Ιταλίας, τὰς Βουλὰς τοῦ φιλελευθέρου καὶ ἐνδόξου Ιταλικοῦ Ἔθνους καὶ τὴν Β. Ιταλικὴν Κυβέρνησιν, ἔτι δὲ οἱ αὐτοὶ πληρεξούσιοι μεριμνήσωσι εἶτα πρὸς ἐπίδοσιν ἀντιγράφου ὡσαύτως τοῦ παρόντος καὶ πρὸς τὰς λοιπός Μεγάλας Δυνάμεις.

Ὅταν μετά μερικούς μῆνες ἐξέσπασε ὁ πρῶτος Βαλκανικός πόλεμος πάλιν ὁ Ἴωνας Δραγούμης ἀπὸ τὸ ὑπουργεῖον ἔσπευσε νὰ καταταχθῇ στὸ στρατὸ ὡς ἔφεδρος δεκανέας πεζικοῦ καὶ ἀκολούθησε το Στρατηγείο τοῦ Διαδόχου, ὅπου ἀποσπάστηκε, ἴσαμε τὴ Θεσσαλονίκη καὶ τὸ Μοναστήρι. Κατόπι ὁ Βασιλέας Γεώργιος ὁ Α΄, ποὺ εἶχε στ’ ἀναμεταξὺ ἐγκατασταθῆ στὴ Θεσσαλονίκη, ἀνέθεσε στὸν Ἴωνα νἀρχίσει ἐκεῖ συνεννοήσεις μὲ τοὺς Σέρβους καὶ τοὺς Βουλγάρους γιὰ τὴ μοιρασιά τῆς Εὐρωπαϊκῆς Τουρκίας καὶ τὸν ἔστειλε νὰ συνεννοηθῆ σχετικὰ μὲ τὸν πρωθυπουργόν Ἐλ. Βενιζέλο. Τοῦτος ὅμως τὸν ἐκράτησε στὴν Ἀθήνα, παρὰ τὰς ἐπανειλημμένες παρακλήσεις τοῦ Βασιλέα ἀπὸ τὴ Θεσσαλονίκη. Τότε υπηρετῶντας πάλι στὸ β' πολιτικό τμῆμα τοῦ ὑπουργείου Ἐξωτερικῶν, ὁ Ἴωνας, ἀφοῦ ἔλαβε προφορικὴν ἄδεια τοῦ ὑπουργοῦ Λάμπρου Κορομηλᾶ, ἔστειλε σῶμα ἀναρτῶν νὰ ἐλευθερώση τὴ Μεγίστη (Καστελλόριζο), τὸ μόνο ἀπ’ τὰ Δωδεκάνησα, ποὺ εἶχε μείνει τουρκική, ὡς εὑρισκόμενο πάρα πολύ κοντὰ στὴν ἀκτὴ τῆς Λυκίας. Ὅταν ἔμαθε ὁ Βενιζέλος τὴν ἀπελευθέρωση τῆς Μεγίστης ἔγινε ἔξαλλος ἀπὸ ὀργὴν ἴσως γιατί θὰ ὑπῆρχε κίνδυνος διαμαρτυρίας ἀπὸ μέρος τῶν Ἰταλῶν καὶ διάταξε ν’ ἀνακληθῆ ἀμέσως τὸ σῶμα ἐκεῖνο ἀπ’ τὸ νησί, ἀφήνοντας τοῦτο στὴν τύχη του. Ὁ Λ. Κορομηλᾶς δὲν τόλμησε νὰ ὁμολογήση πὼς εἶχε ὄχι μόνο γνώση τῆς ἐνέργειας ταύτης, ἀλλὰ καὶ δώσει προφορικήν ἔγκριση κι ἄφησε ἐκτεθειμένο τὸν Ἴωνα στὴν ὀργὴ τοῦ Βενιζέλου, ποὺ τὸν ὀνόμαζε τότε «κομιτατζή». Καὶ προηγουμένως ὁ Ἴων εἶχε φέρει ἀντιρρήσεις εἰς τὴν πρόωρη κήρυξη του πολέμου, γιατί φρονοῦσε πως: α΄ δὲν ἦταν ἀκόμη ἀρκετά ἕτοιμος ὁ στρατός μας· β' δὲν εἶχε προηγηθῆ καμιά συνεννόηση μὲ τοὺς συμμάχους (Βουλγάρους, Σέρβους καὶ Μαυροβουνίους) γιὰ τὴ μοιρασιά τῆς εὐρωπαϊκῆς Τουρκίας καὶ γ' δὲν εἶχε συμμετάσχει καὶ ἡ Ρουμανία στὴ συμμαχία. Ὁ Βενιζέλος λοιπὸν διάταξε τὸν Κορομηλᾶ νὰ τιμωρήση τὸν Ἴωνα μὲ παύση δύο μηνῶν. Ἔτσι ὄχι μόνο δὲν μποροῦσε ὁ Ἴων νὰ γυρίσει στὴ Θεσσαλονίκη, ἀλλὰ καὶ ἀχρηστευόταν ἐντελῶς, αὐτὸς ποὺ ἤτανε μοναδικός γνώστης τῶν ἐθνικῶν καὶ ἀνατολικῶν πραγμάτων, καὶ ἐνδειγμένος πρῶτ’ ἀπ’ ὅλα νὰ μετάσχει στὴν ἑλληνικὴ ἀποστολή στὴ διάσκεψη τοῦ Λονδίνου. Τότε ἔγραψε τὸ περίφημο ἄρθρο: «Τιμή καὶ ἀνάθεμα» στὸ περιοδικό «Νουμᾶς» μὲ τὸ ψευδώνυμο «Βροῦτος». Εὐτυχῶς ἦλθε κατὰ τὸ καλοκαίρι τοῦ 1913 ή βουλγαρική προδοσία, ποὺ ἔσωσε τὴν περίσταση.

     Ἡ Μεγίστη δεύτερη φορὰ καταλήφθηκε κατά τὸν Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο ἀπὸ τοὺς Γάλλους καὶ δόθηκε ἔπειτα στοὺς Ιταλούς καὶ τέλος τρίτη φορά κατὰ τὸν Β' Παγκόσμιο πόλεμο ἀπὸ τοὺς Ἄγγλους κ’ ἔχει τώρα ἐρημωθῆ τέλεια ἀπὸ τοὺς 3.000 κατοίκους, ποὺ εἶχε πρὶν ἀπ’ τὸ 1912.

      Τὰ βάσανα καὶ τὰ μαρτύρια τῶν ἑλληνικώτατων αὐτῶν νησιῶν τοῦ νοτιοανατολικοῦ Αἰγαίου τερματίστηκαν πιὰ γιὰ πάντα. Νέες ἡμέρες χαρᾶς, ἐλευθερίας, ἐργασίας κι εὐημερίας ἀρχίζουνε γι’ αὐτά. Ἡ ψυχὴ τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους αἰσθανόταν βαθὺ κενὸ ἐνόσῳ τὰ Δωδεκάνησα μέναν σὲ ξένα χέρια.

       Ἡ πικρή νοσταλγία μεταμορφώθηκε τώρα σε σκίρτημα ἀγαλλιάσεως. Κ’ ἡ Ἔνωση ἀκόμη περισσότερο ἀνάβει τὴν ἐθνικὴ ἀπαντοχή γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση κι ἄλλων ἑλληνικῶν τόπων καὶ σὰν νὰ φέρει βεβαίωση ἀψευδῆ πὼς δὲν θ’ ἀργήσει πιὰ νὰ συντελεστῆ τὸ γενικὸ ὁλοκλήρωμα τῆς Ἑλλάδας.

                                                        

ΠΡΟΣΟΧΗ: Απαγορεύεται οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή δημοσίευση του συνόλου ή αποσπασμάτων  της ανάρτησης αυτής χωρίς την άδεια του συντάκτη της σελίδας.