Σχετικά με την (προσωρινή) απελευθέρωση του Καστελλορίζου το 1913

 

 

 ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΙΣ ΚΑΣΤΕΛΛΟΡΙΖΟΥ-1913 

                                                              [από το διαδίκτυο/σε σελίδα φιλοτελική]

 

 

του ΝΩΝΤΑ ΤΣΙΓΚΑ

 

 

…Η αναμφισβήτητη εκδήλωση βούλησης των κατοίκων του νησιού για ένωση
με την Ελλάδα υποβοηθήθηκε από την επικράτηση στο Αιγαίο του ελληνικού
στόλου κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, αλλά παρεμποδίστηκε έμμεσα από
την ιταλική κατοχή της Δωδεκανήσου λόγω της γεωγραφικής θέσης του νησιού. Ευνοήθηκε από την αδιαφορία της Ιταλίας να καταλάβει το Καστελλόριζο, αν και αποβιβάστηκε σε αυτό ιταλικός στρατός για μία ημέρα, στις 11 Μαΐου 1912. Η ιδέα της ένωσης βρήκε μπροστά της τη βούληση του Βενιζέλου να ασκήσει μόνο στρατιωτική κατοχή και όχι κυριαρχία σε έδαφος του οποίου το καθεστώς παρέμενε σε εκκρεμότητα μετά τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου. Η ένωση παρεμποδίστηκε, τέλος, από την επιδίωξη της Γαλλίας να υποστηρίξει τη δική της ζώνη κατοχής στη νοτιοανατολική Μικρά Ασία.

Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης, Σύνορα, Κυριαρχία, Γραμματόσημα-Οι μεταβολές του Ελληνικού εδάφους 1830-1947, Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη2021, Κεφ. 4-σελ.171

                                                                                       

Ενώ ο Ίων Δραγούμης υπηρετεί στην κεντρική υπηρεσία του υπουργείου των Εξωτερικῶν (ως προϊστάμενος του Γραφείου των Ανατολικών Υποθέσεων), τιμωρείται, τον Μάρτιο του 1913, με πειθαρχική παύση ενός μηνός (ίσως και δύο). Επτά μήνες νωρίτερα, με εντολή Βενιζέλου, επίβλεψη Λάμπρου Κορομηλά και σε συνεργασία με  τον Κύπριο κατάσκοπο, νομικό, φιλόλογο, ρήτορα Κωνσταντίνο Μυριανθόπουλο [κλικ ΕΔΩ] συμβάλλει με καίριο τρόπο στην αναίμακτη απελευθέρωση και ανεξαρτησία της Ικαρίας. Τον Φεβρουάριο του 1913 δίνει εντολή κατάληψης του Καστελλόριζου από μικρή ομάδα Ελλήνων ατάκτων ενόπλων. Ο αδελφός του, Φίλιππος Στ. Δραγούμης, ιστορεί το γεγονός στο περιοδικό «Πολιτική Επιθεώρησις» (περίοδος Δ΄, ἔτος Α', ἀριθμ. 5 - 6, 1 - 15 Ιουνίου 1945)*:

«... Ὁ βασιλέας Γεώργιος ὁ Α' [...] ἀνέθεσε στὸν Ἴωνα ν’ ἀρχίσει ἐκεῖ [κατά τις συναντήσεις τους στη Θεσσαλονίκη μετά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο] συνεννοήσεις μὲ τοὺς σέρβους καὶ τοὺς βουλγάρους γιὰ τὴ μοιρασιά τῆς Εὐρωπαϊκῆς Τουρκίας καὶ τὸν ἔστειλε νὰ συνεννοηθῇ σχετικά μὲ τὸν πρωθυπουργόν Ἐλ. Βενιζέλον. Τοῦτος ὅμως τὸν ἐκράτησε στὴν Αθήνα, παρά τὲς ἐπανειλημμένες παρακλήσεις τοῦ Βασιλέα ἀπὸ τὴ Θεσσαλονίκη. Τότε, ὑπηρετῶντας πάλι στὸ β΄ πολιτικὸ τμῆμα τοῦ ὑπουργείου Ἐξωτερικῶν, ὁ Ἴωνας, ἀφοῦ ἔλαβε προφορικὴν ἄδεια τοῦ ὑπουργοῦ Λάμπρου Κορομηλᾶ, ἔστειλε [μικρή ένοπλη ομάδα] νὰ ἐλευθερώσῃ τὴ Μεγίστη (Καστελλόριζο), τὸ μόνο ἀπ’ τὰ Δωδεκάνησα, ποὺ εἶχε μείνει τουρκικό, ὡς εὑρισκόμενο πάρα πολύ κοντὰ στὴν ἀκτή τῆς Λυκίας. Ὅταν ἔμαθε ὁ Βενιζέλος τήν ἀπελευθέρωση τῆς Μεγίστης, ἔγινε ἔξαλλος ἀπὸ ὀργὴν ἴσως γιατί θά ὑπῆρχε κίνδυνος διαμαρτυρίας ἀπὸ μέρος τῶν ἰταλῶν καὶ διέταξε ν’ ἀνακληθῇ ἀμέσως τὸ σῶμα ἐκεῖνο ἀπ’ τὸ νησί, ἀφίνοντας τοῦτο στὴν τύχη του. Ὁ Λ. Κορομηλάς δὲν τόλμησε νὰ ὁμολογήση, πώς εἶχε ὄχι μόνο γνώση τῆς ἐνέργειας αὐτῆς ἀλλὰ καὶ δώσει προφορικὴν ἔγκριση, κι ἄφισε ἐκτεθειμένο τὸν Ἴωνα στὴν ὀργὴν τοῦ Βενιζέλου, ποὺ τὸν ὠνόμαζε [την περίοδο εκείνη] «Κομιτατζῆ» [...] Τότε εἶχεν ἤδη γράψει τὸ περίφημο ἄρθρο: «Τιμή κι Ἀνάθεμα» στὸ περιοδικό «Νουμᾶς» μὲ τὸ ψευδώνυμο «Βροῦτος». Εὐτυχῶς δὲ ἦλθε τὸ καλοκαίρι τοῦ 1913 ἡ βουλγαρική προδοσία, ποὺ ἔσωσε τὴν περίσταση [...] Ἡ Μεγίστη δεύτερη φορὰ καταλήφθηκε κατά τὸν Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ἀπὸ τοὺς γάλλους καὶ δόθηκε ἔπειτα στοὺς Ιταλούς καὶ τέλος τρίτη φορὰ κατὰ τὸν Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ἀπὸ τοὺς ἄγγλους κι ἔχει τώρα [1945] ἐρημωθῆ τέλεια ἀπό τούς 3.000 κατοίκους, ποὺ εἶχε πρὶν ἀπ’ τὸ 1912...».

Στο Μέγα Βιογραφικόν Λεξικόν Κ. Βοβολίνη, στο λήμμα Ίων Στεφ. Δραγούμης, στη σελ. 490, εκτός από το παραπάνω διαβάζουμε επίσης:

Ὁ κρητικός Σήφης Αναγνωστάκης, σε άρθρο του με τίτλο «Ἀγῶνες τῶν κρητῶν ἔξω ἀπὸ τὴν Κρήτη», (δημοσίευση στην έκδοση «Κρητική Πρωτοχρονιά, 1961»), αναφέρει: «Ὁ ἀείμνηστος Ελευθέριος Βενιζέλος εἶχε τὴν γνώμην, ὅτι δὲν ἦτο καιρὸς νὰ καταληφθῇ τὸ Καστελλόριζον κατὰ τὰς ἐπιχειρήσεις τοῦ 1912 ἐναντίον τῆς Τουρκίας, διότι ὁ ἑλλληνικός στόλος ἦτο ἀπησχολημένος καὶ ὑποχρεωμένος νὰ περιπολῇ πρὸ τῶν Δαρδανελλίων, διὰ τὸν ἐκ τῆς ἀπειλῆς ἐξόδου τοῦ τουρκικοῦ στόλου κίνδυνον, καὶ τὸ Καστελλόριζον, εὐρισκόμενον μακράν εἰς τὰ παράλια τῆς Μικρᾶς Ασίας καὶ ἀπέχον ἀπὸ τῆς ξηρᾶς τῆς Καραμανίας μόλις περὶ τὸ ἓν καὶ τέταρτον μίλιον (1 1/4), δὲν ἦτο δυνατὸν νὰ προστατευθῇ, οἱ δὲ κάτοικοί του εἶχον προσωρινῶς μετοικήσει εἰς τὴν Ἀμοργὸν καὶ ἄλλα ἑλληνικά νησιά. Ἀλλὰ τὸν Δεκέμβριον τοῦ 1912, ὅτε ὁ πρωθυπουργός εὑρίσκετο ὡς ἀντιπρόσωπος τῆς Ἑλλάδος εἰς τὴν συνδιάσκεψιν τοῦ Λονδίνου, ἐπιτροπή καστελλοριζίων ἐπεσκέφθη τὸν ὑπουργὸν τῶν Ἐξωτερικών Λάμπρον Κορομηλᾶν, ἐλπίζουσα νὰ τὸν ἐπηρεάσῃ διὰ τὴν κατάληψιν τῆς πατρίδος της ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸν Κορομηλά ἔλαβε τὴν ἀπάντησιν, ὅτι ἐν καιρῷ θὰ καταληφθῇ καὶ τὸ Καστελλόριζον. Ἡ ἀπάντησις δὲν ἱκανοποίησε τοὺς καστελλοριζίους καὶ διὰ τὸν ἴδιον σκοπὸν ἐπεσκέφθησαν τὸν Ἴωνα Δραγούμην, τμηματάρχην τοῦ ὑπουργείου τῶν Ἐξωτερικῶν. Ὁ μεγάλος πατριώτης, γνωστὸς καὶ ἀπὸ τὴν ἐξαιρετικήν δράσιν του κατὰ τὸν Μακεδονικὸν ἀγῶνα 1903-1908, ἐδέχθη μὲ συγκίνησιν τὴν ἐπιτροπὴν καὶ ὑπεσχέθη νὰ τοὺς βοηθήση. Πρὸς τοῦτο ἐκάλεσε τεσσαράκοντα τέσσαρας κρήτας ἀγωνιστάς τοῦ Μακεδονικοῦ ἀγῶνος καὶ ὑπὸ ἀρχηγὸν τὸν Ἐμμανουὴλ Δασκαλάκην καὶ ὁπλαρχηγούς τὸν Γεώργιον Ν. Κοπακάκην (ἢ Κοπασάκην) καὶ Ἰωάννην Μ. Σεϊμένην, τοὺς ἐξώπλισε καὶ τοὺς ἀπέστειλε καὶ κατέλαβον τὸ Καστελλόριζο, τὴν 28 Φεβρουαρίου 1913. Ὁ Βενιζέλος, ἐπανελθὼν ἐκ τῆς Συνδιασκέψεως εἰς Ἀθήνας, ἐτιμώρησε μὲ δίμηνον ἀργίαν τὸν Ἴωνα Δραγούμην διά τήν αὐτόβουλον ἐνέργειάν του, ἀλλὰ συγχρόνως ήγωνίζετο νά ἀντιμετωπίσῃ καὶ ἐξομαλύνῃ τὰς ἐκ τῆς καταλήψεως τοῦ Καστελλορίζου παρουσιασθείσας ἀντιδράσεις τῶν διπλωματικών κύκλων. Τέλος, καὶ παρ’ ὅλους τοὺς δισταγμούς τῆς ἑλληνικής Κυβερνήσεως, προκειμένου νὰ ἀναχωρήσῃ πάλιν ὁ Βενιζέλος, λήγοντος τοῦ Ιουλίου 1913, διά τό Βουκουρέστιον, ὅπως υπογράψῃ τὴν ἑλληνοσερβικήν Συνθήκην, ἀφῆκε νὰ ὑπονοηθῇ, ὅτι ἠδύναντο οἱ ὑπουργοί του κατὰ τὴν ἀπουσίαν του νά ἀποστείλουν ἀντιπροσώπους τῆς ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως μετὰ δυνάμεως χωροφυλακῆς νὰ ἀναλάβῃ τὴν διοίκησιν τῆς νήσου. Οὕτω τὴν 1 Αὐγούστου 1913 κατέπλευσεν εἰς τὸ Καστελλόριζον τὸ ἀτμόπλοιον «Αἰγαῖον», τοῦ Ἀννίβα Παπαδοπούλου, σημαιοστολισμένον, καὶ ἀπεβίβασε τον διοικητήν τῆς νήσου Β. Τζαβέλλαν μετά δυνάμεως χωροφυλακῆς. Τὸ αἴσιον τέλος ἐδικαίωσε τάς προβλέψεις, την αισιοδοξίαν καὶ τὴν πολιτικὴν διορατικότητα τοῦ μεγάλου πατριώτου Ίωνος Δραγούμη».

 

ΣΦΡΑΓΙΔΑ: ΠΡΟΣ ΕΛΛ. ΔΙΟΙΚΗΤ. ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΣΤΕΛΛΟΡΙΖΟΥ-1913 

                                                                [από το διαδίκτυο/σε σελίδα φιλοτελική]

 

Παρακάτω, το σχετικό απόσπασμα από Tα “Κρυμμένα” ημερολόγια (Οκτ. 1912-Αυγ. 1913), Επιμέλεια, Εισαγωγή, επίμετρο σχόλια: Νώντας Τσίγκας, Πατάκης 2021, σημ. 46,  σελ. 193-195:

Παύση ενός μηνός του Ίωνος Δραγούμη από το διπλωματικό σώμα, για την υπόθεση του Καστελλόριζου (Μεγίστης) της Δωδεκανήσου. 

Το χρονικό:

Το 1911 η Ιταλία κηρύσσει τον πόλεμο στην Οθωμανική Aυτοκρατορία και από την άνοιξη του 1912 ξεκινά από μέρους της η σταδιακή κατάληψη των Δωδεκανήσων. Στο διάστημα 22 Απριλίου - 22 Μαΐου 1912, οι Ιταλοί καταλαμβάνουν όλα τα μεγάλα νησιά. Μικρή αντίσταση εκ μέρους των Τούρκων συναντούν μόνο σε Ρόδο και Κω. Παρά το γεγονός ότι στις 29 Απριλίου 1912 οι Ιταλοί αποβιβάζονται στο Καστελλόριζο, και οι κάτοικοι τους υποδέχονται ως ελευθερωτές, δεν καταλαμβάνουν το νησί γιατί θεωρούν ότι η απομακρυσμένη θέση του δεν θα επέτρεπε τη διατήρηση της κυριαρχίας σ’ αυτό.

Τον Νοέμβριο του 1912, ο φοιτητής τότε στην Αθήνα Μιχαήλ Πετρίδης αποστέλλεται εκ μέρους της δημογεροντίας του νησιού με γραπτό αίτημα, προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο, για την ένωση με την Ελλάδα. Ο Βενιζέλος απουσιάζει στην Ευρώπη και έτσι ο Πετρίδης συναντά τον υπουργό Εξωτερικών Λάμπρο Κορομηλά και τον τότε προϊστάμενο του Τμήματος Ανατολικών Υποθέσεων στο υπουργείο Ίωνα Δραγούμη. Εξασφαλίσεις για ένοπλη συνδρομή της Ελλάδας εκ μέρους των διπλωματών δεν έλαβε, ωστόσο ο Δραγούμης συνιστά τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την ένωση με την Ελλάδα. Κατά το δημοψήφισμα των Καστελλοριζιωτών της 22ας Δεκεμβρίου 1912 αποφασίζεται ομόφωνα η ένωση. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, όταν του κοινοποιείται η απόφαση αυτή, απαντά με το παρακάτω έγγραφο:

 

Προς

τους κ.κ. Δημογέροντας της νήσου Καστελλορίζου.

Εις Καστελλόριζον.

 

Εν Αθήναις τη 12 Φεβρουαρίου 1913

Αξιότιμοι Κύριοι,

Μετά συγκινήσεως απαντών εις τας υπό του ευγενούς λαού της νήσου Καστελλορίζου διατυπουμένας ευχάς υπέρ της ενώσεως μετά της Μητρός Ελλάδος, εύχομαι μεθ’ υμών εκ βάθους ψυχής υπέρ της πληρώσεως των κοινών πόθων.

Μετά πάσης τιμής

ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ

 

Στις 19:30 της Παρασκευής, 1ης Μαρτίου 1913, το ατμόπλοιο Ρούμελη, της εταιρείας Πανταλέοντος, που επιτάσσεται ύστερα από εντολή του Ίωνος Δραγούμη (και με τη σύμφωνη γνώμη του υπουργού Λάμπρου Κορομηλά), αποβιβάζει στο νότιο τμήμα του νησιού, στη θέση Καρύδια, σώμα τριάντα ανταρτών υπό τον οπλαρχηγό Εμμανουήλ Δασκαλάκη. Ο Δασκαλάκης υψώνει την ελληνική σημαία, και στη δημογεροντία του νησιού ανακοινώνει [...] έρχομαι κατ’ εντολήν της Ελληνικής Κυβερνήσεως να καταλάβω την νήσον εν ονόματι του Βασιλέως των Ελλήνων.

Στην Αθήνα όμως οι εξελίξεις προχωρούν αντίδρομα: ο Ίων Δραγούμης και ο γραμματέας του τμήματός του στο υπουργείο Νάκης Πανουργιάς, που είχε λίγα χρόνια νωρίτερα υπηρετήσει και στο Μοναστήρι ως κατώτερος προξενικός υπάλληλος, τιμωρούνται αντιστοίχως με παύση ενός μηνός και δεκαπέντε ημερών ο καθένας.

Στο ημερολόγιο του Φίλιππου Στ. Δραγούμη (Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913), στην εγγραφή με ημερομηνία 19 τοῦ Μάρτη 1913 διαβάζουμε:

[...] Εἶχα συναντήσει στόν δρόμο τόν Περδικίδη [...] Μοῦ εἶπε γιά τόν Ἴωνα καί τήν ὑπόθεση τῶν Καστελλοριζίων πώς ὅταν εἶχαν πάει νά ἰδοῦν τό Βενιζέλο τούς μίλησε τόσο ἀπότομα καί τόσο ἄσπλαχνα λέγοντάς τους «ἀδιαφορῶ τελείως» γιά τό τί θά ἀπογίνει τό νησί τους, πού φύγανε κλαίγοντας. Ἦρθαν ἀπόψε στόν Ἴωνα καί τοῦ εἶπαν πώς στέλνει ὁ Βενιζέλος τώρα πλοῖο ἐκεῖ πέρα γιά νά πεῖ στούς Καστελλοριζίους νά σηκώσουν πάλι τούρκικη σημαία. Καί τοῦτο ὄχι πώς ἀνησυχεῖ μήν πάθουν τίποτα, γιατί δέν θά τολμοῦσαν οἱ Τοῦρκοι νά τούς πειράξουν, μά γιά τό πεῖσμα τοῦ Ἴωνα [...]

Έτσι, στις 22 Μαρτίου 1913 καταφθάνει στο Καστελλόριζο με το ατμόπλοιο Ταχυδρόμος ο ανθυπολοχαγός Τυλιγάδης, με το ψευδώνυμο Γεώργιος Γεωργαντόπουλος, και με σκοπό να πείσει τους αντάρτες να εγκαταλείψουν το νησί, πράγμα που πέτυχε. Εκείνοι, προτού αποχωρήσουν, εισέπραξαν 450 οθωμανικές λίρες από τους κατοίκους. [Μιχάλης Στούκας, «Καστελλόριζο: Η άγνωστη επανάσταση, η ολιγωρία των ελληνικών αρχών και η κατάληψη από τους Γάλλους», Πρώτο Θέμα, 1.9.2019.]

Το Καστελλόριζο λίγο αργότερα θα υπαχθεί από τους Τούρκους στη διοικητική περιφέρεια Ικονίου, θα καταληφθεί από τους Γάλλους το 1915, θα παραχωρηθεί στους Ιταλούς το 1921 και θα απελευθερωθεί-ενωθεί επίσημα με την Ελλάδα στις 31 Μαρτίου 1947, τριανταπέντε χρόνια αφότου τόλμησε να το διανοηθεί αυτό ο… «αντιπειθαρχικός» (κατά τον Ελευθέριο Βενιζέλο) διπλωμάτης Ίων Δραγούμης.