«ήτον αναιτιολόγητος η προσχώρησις των Γερμανοβουλγάρων προς το Ρουπελ…»

 

 

                                             Η παράδοση του Ρούπελ, 1916 [Από το roupel.gr]

             

 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ-ΕΡΕΥΝΑ: ΝΩΝΤΑΣ ΤΣΙΓΚΑΣ

 

ΣΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ 13-17 Μαΐου 1916, το οχυρό Ρούπελ, στα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα,  πέρασε στα χέρια των Κεντρικών (γερμανοβουλγαρικών) δυνάμεων, ύστερα από τη διαταγή του Γενικού Επιτελείου Στρατού να μην προβάλλουν αντίσταση τα ελληνικά στρατεύματα. Πρόσχημα υπήρξε η παραβίαση εκ μέρους των χωρών της Τριπλής Εγκάρδιας Συνεννόησης (Entente/Αντάντ) της ελληνικής ευμενούς ουδετερότητας, που είχε προηγηθεί  με την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από την Γαλλική στρατιά της Ανατολής (Armée d'Orient) υπό την διοίκηση του Σεράιγ. Ο «χρωματιστός» στρατός (Γάλλοι, Σενεγαλέζοι, Ινδοί κλπ.) παρέμεινε ως κατοχικός στρατός επί τριετία στη Μακεδονία. Ο Εθνικός Διχασμός πλησιάζει στην κορύφωσή του. Τον Αύγουστο του 1916 θα εκδηλωθεί και το Κίνημα της Άμυνας στη Θεσσαλονίκη που θα χωρίσει επίσημα την Ελλάδα στα δυο. Το Νοέμβριο θα προκύψει το Κίνημα των επιστράτων στη Αθήνα και θα ακολουθήσουν τα θλιβερά Νοεμβριανά.

Η παράδοση του Ρούπελ οδήγησε σύντομα στην κατάληψη των Σερρών (28 Αυγ.), της Δράμας (13 Σεπτ.) και της Καβάλας (12 Σεπτ.) από τους Βούλγαρους, όπως συνέβη ακριβώς και με την λήξη του Α΄ Βαλκανικού πολέμου. Οι περιοχές και οι πόλεις που η Ελλάδα είχε επανακτήσει κατά τον —συντομότατο— Β΄ Βαλκανικό πόλεμο (Ελληνοβουλγαρικό), το καλοκαίρι του 1913, περνούν στα χέρια των Βουλγάρων και πάλι...

Ο Δραγούμης σημείωνε στο τετράδιό του στις 26 Ιουλίου του 1913:

[…]  Ἔτσι καί πρίν γίνει ὁ δεύτερος πόλεμος τοῦ 1913, ὁ πόλεμος μέ τούς Βουλγάρους, ὁ κύριος Πρόεδρος ἔλεγε σ’ ὅσους τοῦ μιλοῦσαν γιά τά μέρη τῆς Θράκης καί τῆς Μακεδονίας πού ἔπαιρναν οἱ Βούλγαροι ἐνῶ εἶναι Ἑλληνικά: «Πότε τέλος πάντων (Quo usque tandem) θά πάψετε τά ὄνειρα πὺ ἔχετε; «Τί θά ποῦν οἱ Σέρρες, Δράμες, Καβάλες;» Ὅμως αὐτές οἱ «Σέρρες, Δράμες, Καβάλες» (πού τίς ὀνόμαζε τόσο περιφρονητικά στόν πληθυντικό σά σύμβολο πού ἐσήμαινε τά ἀξιοκατάκριτα «ὄνειρα» τοῦ ἔθνους πού στηρίζονται σέ τόση πραγματικότητα), αὐτές πού σέ σκότιζαν τόσο ἐσένα, κύριε Βενιζέλο, αὐτές ἀνάγκασαν τό ἔθνος νά μπεῖ πάλι στά αἵματα καί νά κάνει τόν πόλεμο τόν Ἑλληνοβουλγαρικό. Ἄν ἦταν «ψέματα» τά ὄνειρα, πῶς τάχα ἀνάγκασαν τό ἔθνος νά σκοτώνεται γι’ αὐτά; Καί τί εἶδος ψέματα εἶναι αὐτά πού βάζουν στά αἵματα μιά φυλή;

Δραγούμης Ίων,  Τα «κρυμμένα» ημερολόγια, Οκτώβριος 1912 - Αύγουστος 1913, (Εισαγωγή-Επιμέλεια-Σχόλια: Νώντας Τσίγκας, Πατάκης 2021, εγγραφή της 26 Ιουλίου 1913,  σελ. 258.

 

Στο Αρχείο Ι. Δραγούμη/Αλληλογραφία/ΑΣΚΣΑ/αριθ.τεκμ. 309, απόκειται επιστολή, με ημερομηνία  16 Μαΐου 1916,  του διπλωμάτη Δημητρίου Βικέλα, που απευθύνεται στον Ι. Δραγούμη και αναφέρεται στην παράδοση του Ρούπελ. Με την επιστολή του ο Βικέλας παρακινεί τον Δραγούμη «ν’ αφήσει τη σωφροσύνη» (που για κακή τύχη πρώτη φορά τον έπιασε!!) και να πάρει θέση:

 

Αγαπητέ,

Τί λές τώρα; Διά ν’ ἀποφεύγαμε τήν ἀπαισία στιγμή τῆς παραδόσεως τοῦ Ρούπελ εἰς τούς Βουλγάρους δὲν ἄξιζε χίλιες φορές καλλίτερα μιὰ πολιτική γεμάτη ζωή καί ριψοκίνδυνη σὰν ἐκείνη ποὺ ὅλοι ὅσοι σ’ αγαπούσαμε καὶ θερμαινόμεθα στόν ἐνθουσιασμό σου πιστεύαμε ὅτι θ᾿ ἀκολουθοῦσες καὶ σύ πάντοτε; Γιατί ἄλλαξες Γιάννη; Εἶνε δυνατόν νά μή ἔκλαψες πύρινα δάκρυα προχθές; Εἶνε δυνατόν νὰ μή βλέπῃς πλέον καθαρά αὐτό ποὺ ὑποπτευθήκαμε ἐμεῖς ἀπό δύο χρόνια τώρα; Μοῦ εἶπες πρὸ μηνῶν ὅτι δέν ἦταν ἡ στιγμή νὰ βγοῦμε καί ὅτι πρέπει ν’ ἀκολουθήσωμε τὴν πολιτική τῆς Ρουμανίας. Πιστεύεις ἀκόμη ὅτι ὅσο περνᾷ ὁ καιρός ἐξακολουθοῦμε νὰ εἴμεθα ἐν ἴση μοίρα μὲ τὴν Ρουμανίαν; […] Γιάννη, θέλησες νὰ δεχθῆς τὸ ἄτιμο αὐτό συναπάντημα τῶν δούλων ὡς Βουλή διατί δὲν ξαναβρίσκεις τὸν Γιάννη τόν ἐνθουσιώδη τὰ μάτια τοῦ ὁποίου τόσα εἶδαν καί πόνεσαν. Γιατί δέν τούς φωνάζεις στὰ μοῦτρα πὼς εἶνε δοῦλοι ποὺ θέλουν Γερμανική τήν Ἑλλάδα ἔστω καί ἐάν πρόκειται νὰ πάρουν οἱ Βούλγαροι τὴν Θεσσαλονίκην; Γιατί κατηγόρησες καὶ σύ τὸν Βενιζέλο διατί σκέφθηκε τήν μεγαλουργό ἀνταλλαγή τῶν τριῶν καζάδων μέ τήν Ἰωνίαν […] Σήμερον θὰ σιωπήσῃς ὁπότε δόθηκαν τὰ κλειδιά τῆς Μακεδονίας εἰς τούς Βουλγάρους; […] Γιάννη, ἔχεις μεγάλη εὐθύνην στούς ὤμους σου. Εἶσαι στὶς περιστάσεις ποὺ δὲν θὰ ξαναπεράση ὁ Ἑλληνισμός. Ἄφησε τὴν σωφροσύνη ἡ ὁποία γιὰ πρώτη φορά διά κακή τύχη σ’ ἔπιασε. Ἀπόδειξέ μας πὼς δεν ἄλλαξες. Βγάλε φωνή δυνατή καὶ χτύπησε τοὺς δούλους. Μή σοῦ κακοφαίνεται ποὺ σοῦ γράφω ἔτσι. Πονῶ φοβερά διότι εἶχα πιστεύση  …κλπ. κλπ.

Το παράξενο είναι πως ο Βικέλας (κι αυτό δείχνει τη σύγχυση που έχουν στο νου τους όλοι οι Έλληνες εκείνη την περίοδο) καταγγέλλει μεν την παράδοση του Ρούπελ, από τους δούλους που θέλουν την Ελλάδα Γερμανική, αλλά δεν φαίνεται να τον πολυνοιάζει η παραχώρηση των τριών καζάδων (Σέρρες-Δράμα-Καβάλα) στους Βουλγάρους με αντάλλαγμα την Μικρασία...

 

ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ της συνεδρίασης της Βουλής, την 23^η Μαΐου 1916, με θέμα το ζήτημα αυτό, παραθέτω, σε μεταγραφή, την ερώτηση-τοποθέτηση του ανεξάρτητου βουλευτή Φλωρίνης  Ί. Δραγούμη και τον διάλογο που πυροδότησε:

 

 

 Ο κ. Ι. Δραγούμης, λαμβάνων τὸν λόγον ἐπὶ τῶν δηλώσεων τοῦ κ. Πρωθυπουργοῦ περὶ τῆς καταλήψεως τοῦ ὀχυροῦ Ροῦπελ, λέγει ὅτι οἱ περιστάσεις εἶνε σοβαραὶ καὶ ἀπαιτεῖται προσοχὴ εἰς τὴν ἐξέτασιν αὐτῶν. Ὁμιλεῖ περὶ τῆς ἀπὸ τῆς ἐνάρξεως τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ πολέμου τηρηθείσης πολιτικῆς ὑπὸ τῶν μὴ ἀναμιχθέντων εἰς τὸν πόλεμον Κρατῶν. Τὰ οὐδέτερα ταῦτα Κράτη διαιροῦνται εἰς τὰ συμπληρώσαντα τὴν ἐθνικήν των ἀποκατάστασιν ὡς εἶνε ἡ Ὀλλανδία καὶ ἡ Δανία, καὶ εἰς τὰ Βαλκανικά. Ταῦτα εἶχαν θέσῃ ὡς σκοπὸν τὴν διαπραγμάτευσιν πρὸς ἀπόληψιν ὁφελημάτων διὰ τὴν οὐδετερότητά των, ὡς εἶνε ἡ Ρουμανία καὶ ἡ Τουρκία καὶ ἡ Βουλγαρία, αἵτινες ἀναμιχθεῖσαι εἰς τὸν πόλεμον ἔλαβον περισσότερα ἀνταλλάγματα. Διὰ τὴν Ἑλλάδα λέγει κακῶς ἔπραξε δηλώσασα ἀρχικῶς εὐμενῆ οὐδετερότητα καὶ φρονεῖ ὅτι καλλίτερον θὰ ἦτο ἐὰν ἐτήρει ἀπόλυτον οὐδετερότητα. Τοῦτο ἦτο σκοπιμότερον καὶ ὠφελιμότερον ἀλλὰ δὲν ἐγένετο. Κατ’ Αὐγούστου τοῦ 1914 ἐδηλώθη πρὸς τὴν Ἀνταντ πλήρης σύμπραξις τῆς Ἑλλάδος. Ἡ δήλωσις αὔτη ἔδεσε τὴν Ἑλλάδα πρὸς τὰς Δυνάμεις τῆς Ἀντάντ ἀφοῦ μάλιστα ἀργότερον ἐξεδηλώθη καὶ διάθετος πρὸς ἔξοδον ἐκ τῆς οὐδετερότητος. Ἡ νέα Κυβέρνησις ἡ ἐλθοῦσα κατὰ Φεβρουάριον 1915 ἐδήλωσεν εὐμενῆ οὐδετερότητα πρὸς τὴν Ἀντάντ καὶ τὴν πρὸς τὴν Σερβίαν συμμαχικὴν ὑποχρέωσιν. Ἡ Κυβέρνησις ἐκείνη διεπραγματεύθη τὴν σύμπραξιν καὶ κατόπιν ἐξεδήλωσε διαθέσεις νὰ μείνῃ οὐδετέρα.

Δ. Γούναρης. Αὐτὸ παρακαλῶ νὰ τὸ σαφηνίσετε. Γνωρίζετε διὰ ποίους λόγους ὡς ἐκ τῶν τότε καθηκόντων σας ὡς Πρεσβευτοῦ δὲν ἐγένετο ἡ σύμπραξις;

Ἰ. Δραγούμης. Γνωρίζω ὅτι αἱ Δυνάμεις δὲν ἐδέχθησαν τοὺς ὅρους τοὺς ὁποίους ἡ τότε κυβέρνησις προέβλεπε. 

Δ. Γούναρης. Εἶνε τοῦτο ἀρκετὸν διὰ νὰ δηλωθῇ διατί δὲν ἐγένετο ἡ σύμπραξις.

Γ. Πώπ. Ἔγιναν καὶ ἄλλαι διαπραγματεύσεις.

Δ. Γούναρης. Δὲν εἶπον τοιοῦτόν τι, παρακαλῶ νὰ μή λέγητε ὅ,τι ἐγὼ δὲν εἶπον καὶ νὰ ἐξάγηται συμπεράσματα τὰ ὁποῖα δὲν στηρίζονται εἰς τοὺς λόγους μου. (Χειροκροτήματα ζωηρά).

Ο κ. Γ. Μπούσιος ζητεῖ νὰ περιορισθοῦν τὰ θεωρεῖα νὰ μὴ ἐπιδοκιμάζουν οὔτε νὰ ἀποδοκιμάζουν.

Μετὰ τῶν κ.κ. Σ. Στάη καὶ Π. Κράλλη προκαλεῖται ἐπεισόδιον ἕνεκα τοῦ ὁποίου διακόπτεται ἡ συνεδρίασις ἐπὶ 5 λεπτά.

Μετά τὴν διακοπὴν ὁ κ. Ἴ. Δραγούμης, συνεχίζων τὴν ὁμιλίαν του ἀναφέρει τὴν ἀπόβασιν τῶν Συμμάχων εἰς Θεσσαλονίκην καὶ λέγει ὅτι ἠδύνατο ἡ Κυβέρνησις νὰ διαπραγματευθῆ λεπτότερον πρὸς τὴν Ἀντάντ τὸ ζήτημα τῆς τηρήσεως τῆς οὐδετερότητος, προσθέτων ὅτι δὲν ἐγένετο ἐκ μέρους τῆς Κυβερνήσεως ἐνέργεια διὰ τὴν ἀπόληψιν ἀνταλλαγμάτων ὑπὲρ τῆς χώρας μετὰ τόσας παραχωρήσεις, αἵτινες ἐγένοντο πρὸς τὴν Ἀντάντ. Τοῦτο δὲ ἔπραξε καὶ ἡ Ρουμανία καὶ ἡ Ὀλλανδία.

Σ. Σκουλούδης (Πρωθυπ.) Λησμονεῖτε ὅμως, κύριε Βουλευτά, ὅτι δὲν ἐκάλεσεν ἡ Ρουμανία καὶ ἡ Ὀλλανδία τοὺς ξένους εἰς τὴν χώραν των ὅπως συνέβη εἰς ἡμᾶς. Χειροκροτήματα.

Ὁ κ. Ἴ. Δραγούμης ἐξακολουθῶν ὁμιλεῖ περὶ τῆς καταλήψεως τοῦ Ροῦπελ ὑπὸ τῶν Γερμανοβουλγάρων καὶ ἐκφράζει τὴν θλίψιν του διὰ τὸ γεγονὸς τοῦτο, παριστᾷ δὲ τὴν ὀδύνην των Μακεδονικῶν πληθυσμῶν ἐπὶ τούτῳ. Ἐξαιρεῖ τὴν στάσιν τοῦ στρατοῦ εἰς τὴν περίστασιν ταύτην καὶ λέγει τιμή καὶ δόξα εἰς τὸν στρατόν, παρατηρεῖ ὅμως ὅτι τινὲς ὑπάλληλοι ἐγκαταλείψαντες τὰς θέσεις των πρέπει νὰ τιμωρηθοῦν.

Δ. Ράλλης  Ὑπουργ.  Οὐδεὶς ἐγκατέλειψε τὴν θέσιν του. Ὁ ταμίας διαταχθείς παρ’ ἐμοῦ ἔφυγε. Παρακαλῶ μὴ πιστεύητε εἰς ἰδιωτικὰς πληροφορίας.

Ἴ. Δραγούμης. Ὑποθέτω, καὶ πιστεύω, ὅτι οἱ πολεμικοί ἀντίπαλοι τῶν ἐν Μακεδονίᾳ συμμαχικῶν στρατευμάτων θὰ ἠδύναντο ἀμυνθῶσι καὶ ἄνευ τοῦ Ροῦπελ, ἐὰν ὑφίσταντο ἐπίθεσιν. Διότι τὰ στενά τοῦ Δεμίρ Ἰσάρ, διὰ τοὺς γνωρίζοντας τὰ μέρη, εἶναι ἀδιάβατα διά πάντα. Ὁπωσδήποτε, δι’ ὁλόκληρον τὴν Ἑλλάδα, ἰδιαίτατα δὲ διὰ τὴν Μακεδονίαν, ἥτις ἐκτὸς ἄλλων τρομερῶν πράξεων, εἶδε καὶ ζωντανόν θαπτόμενον παρὰ τῶν Βουλγάρων τὸν Ἕλληνα Μητροπολίτην τῆς ἀκτῖνος ἐκείνης, τὸ γεγονὸς τῆς προσχωρήσεως τοῦ Βουλγαρικοῦ στρατοῦ πρὸς τὸ ἔδαφός της εἶναι ὀδυνηρότατον. Φρονῶ, ὅτι, δεδομένου ὅτι ἐπίθεσις ἀπὸ Θεσσαλονίκης εἶναι ἀνέφικτος στρατιωτικῶς, λόγῳ τῆς σοβαροτάτης ὀχυρώσεως τῆς ὁριακῆς ζώνης, ἦτον ἀναιτιολόγητος ἡ προσχώρησις τῶν Γερμανοβουλγάρων πρὸς τὸ Ροῦπελ. Ἠδύναντο τέλος μόνον Γερμανοί νὰ προσχωρήσουν. Ἡ προσχώρησις καὶ Βουλγάρων μετ’ αὐτῶν παρέχει ἔδαφος πρὸς διασάλευτικὴν ἐκμετάλλευσιν παρὰ τῶν ἐχθρῶν τῆς σημερινῆς πολιτικῆς πορείας τῆς Ἑλλάδος. Πῶς παρεμποδίσθη ἡ διέλευσις τοῦ Σερβικοῦ στρατοῦ διὰ τοῦ ἐδάφους τῆς Ἑλλάδος; Ὁμοίως ἠδύνατο νὰ παρεμποδισθῇ καὶ ἡ μετά τοῦ Γερμανικοῦ στρατοῦ προσχώρησις καὶ Βουλγαρικοῦ. Οἱ Βούλγαροι ἀληθῶς ὀργιάζουν παρά τὰ ὅρια τῆς Θεσσαλονίκης. Ἕλληνες πρόκριτοι ἐφονεύθησαν καὶ ἀπήχθησαν. Φοβοῦμαι ὅτι κατὰ τὴν διάρκειαν τῶν διαπραγματεύσεων περὶ εἰρήνης θὰ μείνωμεν ἀπομονωμένοι. Τελευτῶν, λέγω ὅτι ἡ Ἑλληνική Κυβέρνησις πρέπει διὰ πάσης θυσίας νὰ ἐμποδίσῃ τὴν περαιτέρω προέλασιν τῶν Βουλγάρων πρὸς τὸ Ελληνικὸν ἔδαφος, καὶ πρέπει διά πάσης θυσίας νὰ ἐνισχυθεῖ πρὸς τοῦτο.

Ὁ κ. Ν. Στράτος λέγει ὅτι δύο γεγονότα βαρύτατα ἀνεκοίνωσεν ἡ Κυβέρνησις εἰς τὴν Βουλήν, τὴν κατάληψιν τῶν διαβάσεων τῶν στενῶν τοῦ Μπέλες καὶ ὄχι καὶ όχι μόνον τοῦ Ροῦπελ, καὶ τὴν ἐν Θεσσαλονίκῃ κατά πρωτοφανῆ τρόπον κήρυξιν τοῦ στρατιωτικοῦ νόμου ὑπὸ τῶν ξένων στρατιωτικῶν ἀρχῶν. Τὰ δύο γεγονότα εἶνε ἀλληλένδετα καὶ τὸ ἕν εἶνε συνέπεια τοῦ ἄλλου, καίτοι τὸ δεύτερον εἶνε σοβαρώτερον τοῦ πρώτου. Ὁ ἔξωθεν θόρυβος διὰ τὴν κατάληψιν τῶν διαβάσεων τοῦ Μπέλες γενόμενος πρὸς ἀνατροπὴν τῆς τάξεως εἶνε ἀδικαιολόγητος διότι δὲν πρόκειται περὶ φρουρίου ὁμοίου πρὸς τὸ Βερντέν ἀλλὰ περὶ ἀνασχετικῶν ὀρυγμάτων Τάγματος. Ἀφ’ ἧς ὅμως στιγμῆς ἡ οὐδετερότης τῆς Ἑλλάδος παρεβιάσθη διὰ τῆς καταλήψεως τῆς Θεσσαλονίκης, ἔπρεπε νὰ ἀναμένωμεν παραβίασιν τῆς οὐδετερότητός μας καὶ ἄλλοθεν. Τὴν δύναμιν δὲν εἴχομεν νὰ παρεμποδίσωμεν τὴν παραβίασιν τῆς οὐδετερότητός μας, εἴτε ἐντεῦθεν εἴτε ἐκεῖθεν. Οὕτω κατέστη τὸ έδαφος ἡμῶν πεδίον διαμάχης πρὸς παραβίασιν τῆς οὐδετερότητος αὐτοῦ. Καὶ δὲν ἔχομεν εἰμή νὰ περιμένωμεν συρράξεις τῶν ἀντιπάλων ἐν αὐτῷ, εἰς βάρος τῶν συμφερόντων τῶν Ἑλλήνων κατοίκων αὐτοῦ. Βεβαίως τὰ μέγιστα συγκινεῖται ἡ Ἑλληνική ψυχή ἐκ τῆς εἰσβολῆς Βουλγάρων εἰς τὴν Μακεδονίαν. Ἀλλά δικαιοῦνται νὰ συγκινηθῶσιν ἐξ αὐτῆς μόνον οἱ παρεμποδίσαντες ἄλλοτε καὶ διὰ τῆς γνώμης των καὶ διὰ τοῦ ξίφους των τὴν ὁριστικὴν καταπάτησιν τῆς Μακεδονίας ἀπὸ τοὺς Βουλγάρους, ἐναντίον τῆς γνώμης καὶ τῆς συνειδήσεως ἐκείνων, οἵτινες σήμερον ὑποκρίνονται μυχιαιτάτην καὶ ἀπόλυτον συγκίνησιν ἐπὶ τῷ γεγονότι τῆς καταλήψεως τοῦ Ροῦπελ. Δικαιοῦται νὰ συγκινηθῇ ὁ ἀρχιστράτηγος τοῦ Ἑλληνικοῦ στρατοῦ κατὰ τὸν δεύτερον Βαλκανικόν πόλεμον, ὁ Ελληνικός στρατός, οἱ δύο ἐν τῇ παρούσῃ Κυβερνήσει Υπουργοί, οἵτινες τότε ἀπὸ τοῦ βήματος τούτου παρεμπόδιζον τὸν τότε Πρόεδρον τῆς Κυβερνήσεως καὶ νῦν ἀδιάλλακτον τιμητὴν τῶν γεγονότων καὶ τῆς πολιτικῆς τῆς Κυβερνήσεως, ἀπὸ τοῦ νὰ ἐκχωρῇ εἰς τὴν Βουλγαρίαν σημαντικωτάτας καὶ θεμελιωδῶς σημαινούσας Ἑλληνικάς χώρας, δικαιοῦται νὰ συγκινῆται ὁ κ. Πρωθυπουργός, ὅστις ὡς ἀπεσταλμένος ἐν Λονδίνῳ κατέβαλλε ἀγῶνας πρὸς ἀποσόβησιν νέων παραχωρήσεων εἰς τὴν Βουλγαρίαν ὑπὸ τοῦ τότε διαρκῶς ὑποχωρητικοῦ Πρωθυπουργοῦ, δικαιοῦται νὰ συγκινηθῇ τὸ Ἑλληνικὸν Ἐπιτελεῖον, ἀλλὰ δὲν δικαιούται νὰ συγκινηθῇ ὁ πολιτικὸς ἐκεῖνος ὅστις τὸ πᾶν ἐπετέλεσε ἵνα καταστήσῃ [;] μεγάλην τὴν Βουλγαρίαν. (χειροκροτήματα)

  Ἀνακολουθίαι καὶ διπλωματικαὶ ἀστοχίαι τῆς Κυβερνήσεως ἐκείνου, ὅστις σήμερον λυσσωδῶς ὑπονομεύει τὴν πολιτικὴν τῆς παρούσης Κυβερνήσεως, ἐδημιούργησαν κατά μέγιστον μέρος, κατὰ τὸ ὅλον θὰ ἠδύνατό τις νὰ εἴπῃ, τὸ ἔδαφος, ἐπὶ τοῦ ὁποίου χειμαζόμεθα καὶ κινδυνεύομεν σήμερον. Ἤδη, καίτοι εὐμενέστατα καὶ ἐπωφελέστατα οὐδέτεροι πρὸς τοὺς συμμάχους θεωρούμεθα, ἐν τούτοις παρ’ αὐτῶν ὡς ἐνόχως οὐδέτεροι, ὡς δολίως οὐδέτεροι, ὡς αὐτόχρημα ἐχθροί, καὶ ὡς τοιούτους μᾶς μεταχειρίζονται. Διατί; Διότι υπάρχει πολιτική μερίς, πολιτικός ἀρχηγός, ὅστις τοιαῦτα εἰσηγεῖται πρὸς τοὺς ξένους παρερμηνεύων πᾶσαν ἐνέργειαν τῆς Κυβερνήσεως. Τὴν χώραν, τὸν Βασιλέα, τοὺς ὑπευθύνως διαχειριζομένους τὰς ὑποθέσεις τῆς Πολιτείας, ἔχει ἐκθέσει πρὸς τοὺς ἀντιμαχομένους ξένους. Ἔχει συνεργούς καὶ ἄλλους.

   Ἀναφέρων κατόπιν τὰς γενομένας συνεννοήσεις μεταξύ τῶν Δυνάμεων τῆς Αντάντ καὶ τῆς Ἑλλάδος κατὰ τὸν πρῶτον Βαλκανικὸν πόλεμον, ἀποκαλύπτει ὅτι ἡ κατάληψις τῆς Χίου καὶ Μυτιλήνης ἐγίνετο κατόπιν τηλεγραφικῆς παραγγελίας τοῦ μεγάλου φίλου τῆς Ἑλλάδος κ. Κλεμανσώ, διότι ὁ κ. Ἀννοτώ δὲν συνεφώνει εἰς τοῦτο. Τὸ δὲ Ἑλληνικόν Ὑπουργικών Συμβούλιον, τῇ προτάσει τοῦ τότε πρωθυπουργοῦ, παρὰ τὴν ἐπιμονὴν τοῦ κ. Στράτου ἀπέρριπτε τὴν κατάληψιν, ἵνα μὴ ἡ Βουλγαρία συμψηφίσει τὰς νήσους εἰς τὴν κατοχὴν Μακεδονικῶν ἐδαφῶν. Καὶ ἡ τότε Κυβέρνησις διέταξεν ἐσπευσμένως τὴν κατάληψιν Χίου καὶ Μυτιλήνης μετά την τοιαύτην παραγγελίαν τοῦ κ. Κλεμανσώ. Λέγω ταῦτα, προσθέτει ὁ κ. Στράτος, διὰ νὰ μάθουν οἱ νησιῶται εἰς ποῖον ὀφείλουν τὴν ελευθερίαν των. Ἐκθέτει κατόπιν τὴν συνδρομὴν τῆς Γαλλίας καὶ Ἀγγλίας εἰς τὰ Ἑλληνικά συμφέροντα, προσθέτει δὲ ὅτι ἡ Γερμανία ἦτο ἄδηλος προστάτης τῶν Ἑλληνικῶν δικαίων καὶ πρόμαχος εἰς τὸ μέλλον κατὰ τοῦ Σλαυισμοῦ. Ἀναφέρει τὰ λάθη τῆς Ἑλληνικῆς διπλωματίας κατὰ τὸν πρῶτον πόλεμον, ἕνεκα τῶν ὁποίων ἠναγκάσθη ὁ στρατός ν’ ἀνασπάσῃ τὸ ξίφος καὶ πάλιν διὰ νὰ σώσῃ τὰ συμφέροντα τῆς χώρας. Λέγει ὅτι ἔνεκα τῆς τοιαύτης σχέσεως τῶν Δυνάμεων Γαλλίας καὶ Αγγλίας πρὸς τὰ Ἑλληνικά συμφέροντα καὶ τῆς συμμαχίας πρὸς τὴν Σερβίαν ἡ θέσις τῆς Ἑλλάδος ἀρξαμένου τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ πολέμου ἦτο παρὰ τὸ πλευρὸν τῆς Ἀντάντ. Φρονεῖ ὅμως ὅτι ἔπρεπε νὰ μείνῃ ἐντελῶς οὐδετέρα ἡ Ἑλλὰς καὶ μὴ δηλωθῇ τὴν 4ην Αὐγούστου εἰς τὴν Αντάντ, ὅτι ἡ Ἑλλὰς εἶνε ἑτοίμη νὰ συμπράξῃ μετ’ αὐτῆς, ὅπερ ἐξέθεσε τὴν χώραν ἀπέναντι τῆς Ἀντάντ.

   Ὁμιλεῖ κατόπιν περὶ τῶν διαπραγματεύσεων τῆς Ελλάδος καὶ τῶν Δυνάμεων κατὰ τὴν ἐπιχείρησιν τῶν Δαρδανελλίων, ἐκθέτει τὰς ἐνεργείας τῆς τότε Κυβερνήσεως Βενιζέλου, ἀποκαλύπτει ὅτι οὗτος εἰσηγήθη τὴν παραχωρήσιν τῆς Καβάλλας εἰς τὴν Βουλγαρίαν δι’ ὃ ἔκτοτε αἱ Δυνάμεις δὲν ἠθέλησαν ν’ ἀναγνωρίσουν τὴν κυριότητα τῆς Ἑλλάδος, κατακρίνει τὴν ἀντισυνταγματικὴν ἐνέργειαν αὐτοῦ, διότι ἠθέλησε διά τῶν κατά Φεβρουάριου 1915 ἀνακτορικῶν συμβουλίων νὰ ἐπιρρίψῃ τὴν εὐθύνην τῆς ἀντιθέτου πολιτικῆς εἰς τὸν Βασιλέα, λέγει ὅτι ἀντισυνταγματικῶς παρὰ τὴν θέλησιν τοῦ Βασιλέως καὶ τῆς Βουλῆς ἐκλήθησαν οἱ Σύμμαχοι εἰς Θεσσαλονίκην καὶ ἐπικρίνων τὰ γενόμενα παρ’ αὐτῶν κατὰ τὴν 21ην Μαΐου εἰς Θεσσαλονίκην ἐπιρρίπτει τὴν εὐθύνην τούτων εἰς τὸν κ. Βενιζέλον.
Καταλήγων συνιστᾶ ψυχραιμίαν πρὸς ἀντιμετώπισιν τῆς καταστάσεως, ἧς τὸν σταυρὸν τοῦ Μαρτυρίου φέρουν οἱ σήμερον κυβερνώντες, ὧν ἡ Ἱστορία θὰ στήσῃ ἄλλον σταυρὸν παρ’ αὐτοῖς, τὸν σταυρὸν τοῦ ὑπαιτίου (χειροκροτήματα). 

   Ὁ κ. Θ. Σάκκης ἐκφράζει τὴν θλῆψιν του διὰ τὴν εἰσβολὴν τῶν Βουλγάρων καὶ συνιστᾷ εἰς τὴν Κυβέρνησιν νὰ μεριμνήσῃ ὥστε ν’ αποτραπῇ νέα προέλασις. 

  Ὁ κ. Ι. Βαλαλᾶς ἐπικρίνει τὴν ἐνέργειαν τῆς Κυβερνήσεως κατὰ τὴν εἰσβολὴν τῶν Βουλγάρων, παριστᾷ τὴν ὀδύνην τοῦ Μακεδονικοῦ λαοῦ καὶ φρονεῖ ὅτι πρὸς διέξοδον τῆς καταστάσεως θὰ ἦτο σκόπιμος ἡ κυβερνητική μεταβολή, ἵνα ἀρθῶσιν αἱ παρεξηγήσεις μετὰ τῆς Ἀντάντ. 

[...] Ὁ κ. Πρόεδρος ἐρωτᾷ ἐὰν δέχεται ἡ βουλὴ νὰ λυθῆ ἡ συνεδρίασις καὶ νὰ συνεχισθῇ ἡ συζήτησις κατὰ τὴν ἐπομένην συνεδρίασιν, λόγῳ τοῦ προκεχωρηκότος τῆς ὥρας.

  Ὁ κ. Γ. Πωπ παρατηρεῖ ὅτι ἐπὶ τούτου ἡ Κυβέρνησις μόνον ἔχει γνώμην.

  Ὁ κ. Δ. Ράλλης λέγει, ὅτι ἡ Κυβέρνησις ἐπιθυμεῖ ἐλευθέρως νὰ διεξαχθῇ ἡ συζήτησις καὶ νὰ συνεχισθή αὔριον καὶ μεθαύριον. Ἡ Βουλή δέχεται τὴν πρότασιν τοῦ κ. Προέδρου καὶ ἡ συνεδρία της λύεται τὴν 1 και 20' μετά μεσονύκτιον.

Οἱ Γραμματεῖς