«ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑ»

 ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΙΟΥΛΙΟΣ 1920. Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΜΗΝΑΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ΙΩΝΟΣ ΔΡΑΓΟΥΜΗ

 

 

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ-ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ: ΝΩΝΤΑΣ ΤΣΙΓΚΑΣ

 

ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΦΙΛΙΠΠΟ ΣΤ. ΔΡΑΓΟΥΜΗ  το άρθρο με τίτλο Το Ελληνικόν Πρόβλημα  του Ι. Δραγούμη, αποτελούσε  Το α΄ μέρος σειρᾶς τριῶν ἄρθρων του, ποὺ τὸ εἶχε διαγράψει ή στρατιωτική λογοκρισία ἀπό τό περιοδικό «Μέλλον» τοῦ Φεβρουαρίου 1920. [1].  

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ως κύριο άρθρο του περιοδικού «Πολιτική Επιθεώρησις» που διηύθυνε αρχικά ο ιδιος, κατά την Γ΄ και τελευταία περίοδο, στις 4 Ιουλίου του 1920. Απορία ψάλτου... Κανένα ανώτερο Πανεπιστημιακο ίδρυμα δεν μπήκε, μέχρι τώρα,  στον κόπο να εκπονήσει κάποια διατριβή για το πολιτικό  αυτό έντυπο, που ξεκίνησε από την Πόλη και διέκοψε οριστικά στην 4η δεκαετία του εικοστού αιώνα.

 

 

ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ  

 

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

 

          Αἱ τρεῖς δυνάμεις τῆς Συνεννοήσεως, θέλουσαι τὴν βοήθειαν τῆς Ἑλλάδος εἰς τὸν πόλεμον, τὸν ὁποῖον διεξῆγον κατά τῶν Κεντρικῶν Αὐτοκρατοριῶν, ἀφοῦ ἐξήντλησαν τὰ διπλωματικά μέσα ἀποτυχόντα ἐξ ἐλλιποῦς διαχειρίσεως τῶν ἀντιπροσώπων των— ἐπεκαλέσθησαν, ἀπὸ τοῦ 1916, παλαιά πρωτόκολλα καὶ παλαιάς συνθήκας, τὰς ὁποίας ἡρμήνευσαν κατά τρόπον ἐπιτρέποντα εἰς αὐτὰς νά ἐπεμβαίνουν εἰς τὰ ἐσωτερικά τῆς Ἑλλάδος πράγματα. Σημειωτέον ὅτι ἡ Ἑλλάς οὐδέποτε προέβη εἰς πράξεις δυσμενεῖς πρὸς τὰς τρεῖς Δυνάμεις, μολονότι δὲν ὑπέκυψε πάντοτε εἰς ἀξιώσεις των ἀντιβαινούσας πρός τά ἐθνικά συμφέροντα. Ἡ δέ, κατὰ τὸν μέγαν πόλεμον, στάσις τῆς εὐμενους οὐδετερότητος μόνον ὠφελήματα ἀνεκτίμητα παρεῖχεν εἰς τάς Δυνάμεις ταύτας. Τοιαύτη ἑρμηνεία τῶν παλαιῶν ἐκείνων τίτλων εἶναι ἐντελῶς ἀπαράδεκτος ἀπὸ τὸν Ἑλληνικόν λαόν, ὅστις ἀπὸ τοῦ 1830 θεωρεῖ τό κράτος του, καὶ δικαίως, ὡς ἀνεξάρτητον ἀπό πάσης διεθνῶς ἀνεγνωρισμένης ἐξωτερικῆς ἐπιβολῆς.

         Ἄλλως αὐτὴ εἶναι καὶ ἡ ἀληθὴς ἔννοια τῶν συνθηκῶν. Ἐάν αἱ τρεῖς Δυνάμεις, ἐν γνώσει καὶ τῶν ἄλλων δύο, ἠγγυήθησαν τῷ 1830 τὴν ἀνεξαρτησίαν καὶ ἐδαφική ἀκεραιότητα τῆς τότε Ελλάδος, ἔπραξαν τοῦτο ἀπέναντι τῆς Τουρκίας καὶ κατόπιν δεινῆς μακροχρονίου ἐπαναστάσεως τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους κατὰ τοῦ τουρκικοῦ ζυγοῦ. Ἐγγυώμεναι δέ τὴν ἀνεξαρτησίαν, δέν ἦτο δυνατὸν νὰ ὑποτεθῇ ὅτι καθιέρωνον ἐξάρτησιν.

              Ἡ Ἑλλὰς ἔκτοτε ἀπέκτησε καὶ ἄλλας ἐπαρχίας, ὡς τάς Ιονίους Νήσους, ἀπὸ τῶν ὁποίων ἦρε τῷ 1864 τὴν προστασίαν της ἡ Ἀγγλία καὶ ἀνεγνώρισε τῇ θελήσει τοῦ ἑπτανησιακοῦ λαοῦ καὶ συναινέσει καὶ τῶν ἄλλων Δυνάμεων, ἤτοι Γαλλίας, Ρωσίας, Αὐστρίας καὶ Πρωσίας ἔνωσιν αὐτῶν μὲ τὸ ἀνεξάρτητον Ἑλληνικὸν Βασίλειον· τὴν Θεσσαλίαν καὶ  Ἄρταν, δυνάμει τῆς συνθήκης τοῦ Βερολίνου 1878, τῆς ὑπογραφείσης ὑπὸ πασῶν τῶν Μεγάλων Δυνάμεων καὶ ὄχι μόνον ἀπό τῶν τριῶν ὑπογραψασῶν τάς συνθήκας τοῦ 1830, καὶ διὰ τῆς ὁποίας ανεγνωρίζετο πλήν τῆς προσαρτήσεως ταύτης καὶ ἡ ἀνεξαρτησία τῆς Σερβίας, τοῦ Μαυροβουνίου καὶ τῆς Ρουμανίας· τὴν Μακεδονίαν, Ἤπειρον καὶ τὰς νήσους δυνάμει τῶν συνθηκῶν τοῦ 1913, ὑπογραφεισῶν μεταξὺ τῶν βαλκανικῶν κρατῶν ἄνευ ἐγγυήσεως τῶν Μεγάλων Δυνάμεων. Καὶ ἐξ ἀφορμῆς μὲν τῆς προσαρτήσεως τῆς Ἑπτανήσου ἀνενεώθη ρητῶς ἡ ἐγγύησις τοῦ 1830, ἀλλά προκειμένου περί Θεσσαλίας καὶ Ἄρτης δὲν ἐμνημονεύθη πλέον ἐγγύησις ἐκ μέρους τῶν τριῶν Δυνάμεων, διότι ἀρκετή ἐγγύησις ἐθεωρήθη ἡ ὑπὸ τῆς χορείας ὅλων τῶν Μεγάλων Εὐρωπαϊκῶν Δυνάμεων ἀναγνώρισις τῆς προσαρτήσεως ταύτης, διά τῆς αὐτῆς πράξεως, δι’ ἧς ἀνεγνωρίσθη καὶ τῆς Βουλγαρίας ἡ αὐτονομία καὶ ἡ ἀνεξαρτησία Σερβίας, Μαυροβουνίου καὶ Ρουμανίας.

     Ἡ ἐγγύησις τοῦ 1830 διὰ τὴν ἀνεξαρτησίαν τῆς Ἑλλάδος δὲν εἶναι δυνατόν νά ἑρμηνευθῇ ὡς ἐνέχουσα ἄλλην ἔννοιαν ἀπὸ τὴν διὰ τῆς συνθήκης τοῦ Βερολίνου τῷ 1878 δοθεῖσαν ὑπό πασῶν τῶν Δυνάμεων ἐγγύησιν διὰ τὴν ἀνεξαρτησίαν τῶν ἄλλων βαλκανικῶν κρατῶν. Δὲν εἶναι δυνατόν νὰ φαντασθῇ τις ὅτι, ὅταν τῷ 1878 προσηρτᾶτο εἰς τήν Ἑλλάδα ἡ Θεσσαλία καὶ τρίγωνον τῆς Ἠπείρου, ἡ Ἑλλάς ἦτο κράτος ἀνεξάρτητον, ἀλλ’ ὑπό περιορισμούς, ἐνῷ τά μετά 58 ὅλα ἔτη ἀπὸ τῆς ἀνεξαρτησίας τῆς Ἑλλάδος δημιουργούμενα ἄλλα βαλκανικά κράτη ἀνεκηρύσσοντο ἀνεξάρτητα ἄνευ περιορισμῶν.

             Ἀλλά καὶ μετὰ τὴν συνθήκην τοῦ Βερολίνου ἔγιναν προσαρτήσεις εἰς τὴν Ἑλλάδα, καὶ εἰς τάς προσαρτήσεις ταύτας δεν συμμετέσχον ἐπισήμως αἱ Μεγάλαι Δυνάμεις, ἢ καὶ μετασχοῦσαι κατά τι, ὡς μεσίτριαι, ρητῶς δὲν ἠθέλησαν νὰ ἐγγυηθοῦν τὸ προσαρτώμενον ἔδαφος. (Τοιοῦτόν τι συνέβη προκειμένου περὶ τῶν κατὰ τοὺς βαλκανικούς πολέμους προσαρτηθεισῶν νήσων).

        Εἶναι λοιπόν δυνατὸν νὰ φαντασθῇ κανεὶς τὴν Ἑλλάδα, κατὰ τὸ ἥμισυ μέν ἔδαφος αὐτῆς (Πελοπόννησος, Στερεά, Ἑπτάνησος, Κυκλάδες) ἀνεξάρτητον ὑπό περιορισμούς, διότι ἐμνημονεύθη ποτέ ρητή εγγύησις ὑπέρ τῆς ἀκεραιότητος αὐτοῦ, κατά δὲ τὸ ἕτερον ἥμισυ (Θεσσαλία, Μακεδονία, Ἤπειρος, Νήσοι) ἀνεξάρτητον ἄνευ περιορισμῶν, διότι δέν ἐμνημονεύθη ρητῶς τοιαύτη εγγύησις; Τίνος εἴδους διεθνές πρόσωπον θὰ ἦτο ἡ Ἑλλὰς ἐάν τοιοῦτό τι ἤθελε γίνῃ δεκτὸν ὅτι συνέβη;

          Ἀλλ’ ἰσχυρίσθησαν οἱ ἀντιπρόσωποι τῶν τριῶν Δυνάμεων κατά το 1916 ὅτι αἱ ἐγγυήτριαι τῆς ἀνεξαρτησίας καὶ τοῦ ἐδάφους τῆς Ἑλλάδος τοῦ 1830 τρεῖς αὗται Δυνάμεις ἦσαν τεταγμέναι ὑπὸ τῶν συνθηκῶν πρὸς ἔλεγχον τοῦ πολιτεύματος τῆς χώρας. Παρηρμήνευσαν προφανῶς οἱ κυβερνῶντες τά κράτη τῆς Συνεννοήσεως τήν ρήτραν τῆς Συνθήκης τοῦ Λονδίνου τοῦ 1832, δι’ ἧς ἠγγυῶντο τήν Ἑλλάδα ὡς κράτος ἀνεξάρτητον καὶ μοναρχικόν, καὶ τήν τῶν συνθηκῶν τοῦ 1863 και 1864, δι’ ἧς ἠγγυώντο τὴν Ἑλλάδα ὡς κράτος ἀνεξάρτητον, μοναρχικὸν καὶ συνταγματικόν.

            Αἱ ἐγγυήτριαι τῆς ἀνεξαρτησίας του Δυνάμεις ἁπλῶς ἐμνημόνευον τὸ Ἑλληνικὸν Κράτος ὑπὸ τὸ πολίτευμα, ὅπερ ἑκάστοτε ἔστεργεν ὁ λαός του. Τῷ 1832 ἀνέφερον τὴν Ἑλλάδα ὡς κράτος μοναρχικόν, τῷ 1863 καὶ 1864 ὡς κράτος μοναρχικὸν καὶ συνταγματικόν, διότι τοιοῦτο τὸ ἠθέλησεν ὁ λαός αὐτῆς ἤδη ἀπό τοῦ 1843. Ὁ Ἑλληνικός λαός, ἀπό τῆς ἀνεξαρτησίας του, εἰς τρεῖς προέβη ἐπαναστάσεις, τῷ 1843, τῷ 1862, τῷ 1909. Αἱ τρεῖς Δυνάμεις κατ’ οὐδεμίαν τῶν περιπτώσεων τούτων ἔκριναν ὅτι ἐδικαιοῦντο νὰ ἐπεμβῶσι, μολονότι καὶ κατὰ τὰς τρεῖς περιπτώσεις ἐπρόκειτο περί ζητημάτων ἐχόντων σχέσιν ἄμεσον ἢ ἔμμεσον μέ τό πολίτευμα.

     Εἰδικῶς δὲ περὶ τοῦ Βασιλέως τῆς Ἑλλάδος συνεφώνησαν μεταξύ των αἱ τρεῖς Δυνάμεις μόνον ὅτι δέν θά ἐδέχοντο τὴν τυχόν ὑπό τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ γενησομένην εκλογήν ὡς τοιούτου ἐκ τῶν βασιλικῶν αὐτῶν οἴκων, καὶ οὐδὲν ἄλλο.

       Ἐν γένει, ἂν μεταξύ Ελλάδος καὶ Τουρκίας μεσολάβησαν αἱ Μεγάλαι Δυνάμεις, ἄλλοτε ἐν χορείᾳ καὶ ἄλλοτε ἐν τριπλῇ συνεννοήσει, τὸ ἔπραξαν ὁτὲ μὲν ὡς ἐντολοδόχοι τῆς Ἑλλάδος, ὁτὲ δὲ ὡς αὐτόκλητοι, πρός ἀποσόβησιν κινδύνων τῆς εἰρήνης ἐν Ἀνατολῇ. Ἀλλ’ ἡ μεσολάβησις αὕτη δὲν δύναται ποτέ νὰ ἑρμηνευθῇ ὡς δημιουργήσασα διά καμμίαν ἐξ αὐτῶν δικαιώματα ἐπεμβάσεως εἰς τὰ ἐσωτερικά τοῦ Ἑλληνικοῦ κράτους. Ἐὰν δὲ κατά καιρούς συνέπραξαν, πότε τρεῖς καὶ πότε ἓξ Δυνάμεις πρὸς μεσολάβησιν, τὸ ἔπραξαν ἀκριβῶς, διότι ἐφοβοῦντο μήπως, ἀφιεμένης τῆς φροντίδος ταύτης εἰς μίαν ἐξ αὐτῶν μεμονωμένως, θά ἤρχετο ἐνδεχομένως εἰς ταύτην ἡ ὄρεξις νὰ ἀποκτήσῃ ἰδιαίτερα δικαιώματα ἐπεμβάσεως ἢ προστασίας. Οὕτω ἄλλως τε καὶ δι’ ὁμοίους λόγους ἔπραττον δι’ ὅλα τά μικρότερα κράτη ἀπὸ τοῦ 1815, αἱ πέντε ἰσχυρότεραι Δυνάμεις τῆς Εὐρώπης, εἰς ἃς βραδύτερον προσετέθη καὶ ἔκτη.

          Ἀλλά κατά τό 1914 εὑρέθησαν ἀντιμέτωποι πολεμικῶς δύο συμμαχικαὶ ὁμάδες, ἐξ ἑνὸς μὲν αἱ τρεῖς Δυνάμεις, αἵτινες ἔτυχε νὰ εἶχον ἐγγυηθῆ τῷ 1830, τῇ ἐπινεύσει καὶ τῶν ἄλλων, τήν ἀνεξαρτησίαν καί τήν ἀκεραιότητα τῆς τότε Ἑλλάδος, ἀφ’ ἑτέρου δέ αἱ δύο Κεντρικαί Αὐτοκρατορίαι. Ἡ χορεία τῶν Μεγάλων Δυνάμεων εὑρέθη οὕτω διεσπασμένη. Ἡ ἀλληλοεπίβλεψις ἔλλειψε καὶ βοηθούσης τῆς πιέσεως τῶν πολεμικῶν ἀναγκῶν ἐνόμισεν ἑκάτερος τῶν συνασπισμῶν ὅτι εἶχε τὸ δικαίωμα τὰ πάντα νὰ πράξη πρὸς ἄμυναν ἑαυτοῦ. Καὶ δὲν ἐσεβάσθησαν πλέον συνθήκας. Ἡ Γερμανία κατεπάτησεν ἀπὸ τοῦ 1914 τὴν οὐδετερότητα τοῦ Βελγίου, ἠγγυημένην ὑπὸ τῆς χορείας τῶν Μεγάλων Δυνάμεων. Ἡ ὁμάς τῶν τριῶν ἄλλων, μετά τινας ἀμφιταλαντεύσεις, κατεπάτησεν τῷ 1915 τὴν διεθνῆ  οὐδετερότητα τῆς Κερκύρας, τῷ δὲ 1916 τὴν κυριαρχίαν καὶ ἀνεξαρτησίαν τῆς Ἑλλάδος.

           Καὶ τοῦ μὲν Βελγίου ἡ οὐδετερότης ἀπεκατεστάθη, τῆς Ἑλλάδος ὅμως ἡ κυριαρχία ὄχι ἀκόμη. Ἀντί τούτου μᾶς ὑπόσχεται ὁ κ. Πολίτης (εἰς τὴν εἰσήγησίν του τὴν γενομένην ἐνώπιον τῆς Βουλῆς κατὰ τὴν συνεδρίασιν τῆς 23ης Νοεμβρίου 1919 ἐπὶ τῶν νομοσχεδίων περί κυρώσεως τῶν μεταξὺ τῶν συμμάχων καὶ συνησπισμένων Δυνάμεων καί τῆς Γερμανίας, τῆς Αὐστρίας καὶ τῆς Βουλγαρίας συνθηκῶν εἰρήνης), ὅτι, ἅμα σὺν Θεῷ κανονισθῇ ὁριστικῶς ἡ τύχη τῆς Θράκης, τότε θὰ ὑπογραφῇ καὶ συνθήκη εἰδική περί προστασίας ἐν Ἑλλάδι τῶν ἀλλοφύλων ἢ ἀλλοθρήσκων μειονοτήτων, ἐν τῇ ὁποίᾳ θὰ ὁρίζεται ἐπίσης (πρὸς ἐφαρμογὴν ἴσως τοῦ ἄρθρου 20 τοῦ καταστατικοῦ τῆς Κοινωνίας τῶν Ἐθνῶν), ὅτι ἡ «Γαλλία καὶ ἡ Μ. Βρεττανία παραιτοῦνται τὸ καθ’ ἑαυτὰς τῶν εἰδικῶν δικαιωμάτων ἐποπτείας καὶ ἐλέγχου, τῶν ἀναγνωριζομένων αὐταῖς ἀπέναντι τῆς Ἑλλάδος διὰ τῆς Συνθήκης τοῦ Λονδίνου τῆς 7ης Μαΐου 1832, διὰ τῆς συνθήκης τοῦ Λονδίνου τῆς 14ης Νοεμβρίου 1863 καί, ὅσον ἀφορᾷ τὰς Ἰονίους Νήσους, τῆς 29ης Μαΐου 1864».

           Δηλαδὴ θὰ παραιτηθοῦν τότε αἱ δύο Δυτικαὶ Δυνάμεις δικαιωμάτων, τὰ ὁποῖα δέν εἶχον καὶ τὰ ὁποῖα ἐπεκαλέσθησαν ἐκ τῶν ὑστέρων, τῇ εἰσηγήσει εὐαρίθμων Ἑλλήνων, παρερμηνεύουσαι παλαιὰς συνθήκας ὅπως δικαιολογήσουν τὰς ἀποβάσεις των ἐπὶ ἑλληνικῶν ἐδαφῶν καὶ τὴν καταπάτησιν τῶν κυριαρχικῶν δικαιωμάτων τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους. Προστίθεται ὅμως καί κάτι ἄλλο ἀπό τόν κ. Πολίτην, ὅτι τὸ προοίμιον τῆς συνθήκης αὐτῆς, ἡ ὁποία θὰ ὑπογραφῇ μετὰ τὸν ὁριστικόν κανονισμὸν τῆς τύχης τῆς Θράκης, λέγει καὶ τὰ ἑξῆς: «Ἡ Ἑλλὰς δέον νὰ ἀπαλλαγῇ ὑποχρεώσεών τινων, ἃς ἀνέλαβεν ἀπέναντι ἐνίων Δυνάμεων καὶ ὅτι εἰς τὰς ὑποχρεώσεις ταύτας δέον νά ὑποκατασταθῶσιν ὑποχρεώσεις ἀπέναντι τῆς Κοινωνίας τῶν Ἐθνῶν». Ὥστε τά εἰδικὰ δικαιώματα ἐποπτείας καὶ ἐλέγχου, τὰ ὁποῖα ἀντεποιήθησαν μόνον ἀπό τοῦ 1916, τῶν ὁποίων παραιτοῦνται τώρα αἱ δύο Δυνάμεις καὶ ἅτινα γεννῶσι τάχα υποχρεώσεις τινὰς τῆς Ἑλλάδος ἀπέναντι αὐτῶν, θὰ τὰ λάβῃ πλέον —ἀντὶ τῶν Δυνάμεων τούτων ἡ Κοινωνία τῶν Ἐθνῶν. Ἐπειδὴ δὲ ἡ Κοινωνία αὕτη, δυνάμει τοῦ 10^ου ἄρθρου τοῦ καταστατικοῦ της, ὀφείλει νὰ σέβεται καὶ νὰ διατηρῇ, κατά πάσης ἐπιθέσεως, τὴν «ἐδαφικήν ἀκεραιότητα καί τήν παροῦσαν πολιτικὴν ἀνεξαρτησίαν» ὅλων τῶν μελῶν τῆς Κοινωνίας καὶ ἐπειδὴ παροῦσα πολιτική ανεξαρτησία τῆς Ἑλλάδος, κατὰ τὰς δύο ἐκχωρούσας Δυνάμεις, εἶναι ἡ ὑπό περιορισμούς τοιαύτη, ἄρα ἡ Ἑλλάς θὰ εἶναι τοῦ λοιποῦ ἡμιανεξάρτητον Κράτος ὑπὸ τὸν ἔλεγχον καὶ τὴν ἐποπτείαν τῆς Κοινωνίας τῶν Ἐθνῶν.

        Ἡ πρόβλεψις αὕτη εἶναι λίαν εὐχάριστος διὰ τὴν Ἑλλάδα! Δικαιώματα ἅτινα ἀνεκάλυψαν τῷ 1916 ὡς ἀνήκοντα εἰς αὐτάς αἱ δύο Δυνάμεις, τὰ ἐκχωροῦν εἰς τὴν Κοινωνίαν τῶν Ἐθνῶν. Ἡ δὲ ἀνεξαρτησία τῆς χώρας εἶναι πλέον ἠρτημένη τοῦ λοιποῦ ἀπὸ δικαιώματα ἐπεμβάσεως ἀναγνωριζόμενα καὶ καθιερούμενα ἐπισήμως ὑπὲρ ταύτης καὶ κατὰ τῆς Ἑλλάδος. Ἐπειδή δέ τὸ Συμβούλιον τῆς Κοινωνίας θά ἀποτελῆται ἀπό ἀντιπροσώπους τῶν κυρίων συμμάχων καὶ συνεταιρισμένων Δυνάμεων, ἤτοι τῶν Ἡνωμένων Πολιτειῶν, τῆς ᾿Αγγλίας, Γαλλίας, Ἰταλίας, καὶ Ἰαπωνίας, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ ἀντιπροσώπους τεσσάρων ἄλλων μελῶν τῆς Κοινωνίας ἐκ τῶν μικροτέρων κρατῶν, θὰ εὑρεθῇ ἡ Ἑλλὰς εἰς τὴν εὐάρεστον θέσιν νά ὑπόκειται π.χ. εἰς τὴν ἐποπτείαν καὶ τὸν ἔλεγχον τοῦ πολιτεύματος αὐτῆς ἐκ μέρους καὶ ἀντιπροσώπου τῆς κιτρίνης φυλῆς, ὡς ἡ Ἰαπωνία, ἀλλὰ καὶ ἐκ μέρους τῆς Κούβας, τῆς Οὐραγουάης, τῆς Ἀραβίας, τῆς Σερβίας, τοῦ Σιάμ, τῆς Τσεχοσλοβακίας, τῆς Νικαράγουας ἢ τῆς Λιβερίας. Ἐὰν δὲ ἀργότερον προσέλθῃ καὶ ἡ Βουλγαρία εἰς τήν Κοινωνίαν τῶν Ἐθνῶν, θὰ ὑφιστάμεθα καὶ αὐτῆς τήν ἔμμεσον ἐποπτείαν καὶ τὸν ἔλεγχον!
         Ἀλλὰ καὶ ἄλλο παράδοξον θά συμβῇ. Τὸ πρῶτον συμβούλιον τῆς Κοινωνίας θὰ ἀποτελεσθῇ, ὡς ρητῶς ἀναφέρεται εἰς τὸ ἄρθρον 4ον τοῦ καταστατικοῦ αὐτῆς, ἐκτός τῶν ἀντιπροσώπων τῶν πέντε κυρίων συμμάχων καὶ συνεταιρισμένων Δυνάμεων καὶ ἀπὸ τὰ τέσσαρα κράτη Βέλγιον, Βραζιλίαν, Ἰσπανίαν καὶ Ἑλλάδα. Ὥστε ἡ Ἑλλάς, ἀφ’ ἑνὸς μὲν θὰ εἶναι κράτος ἀνεξάρτητον καὶ κυρίαρχον, μετέχον τῆς διευθύνσεως τῆς Κοινωνίας τῶν Ἐθνῶν, ἀφ’ ἑτέρου δὲ θὰ εἶναι κράτος ἠμιανεξάρτητον καὶ ἡμικυρίαρχον, ὑφιστάμενον τήν ἐποπτείαν καὶ τὸν ἔλεγχον τοῦ πολιτεύματος της. Ὡς μέλος δέ τοῦ Συμβουλίου τῆς Κοινωνίας θά ἀσκῇ δικαιώματα ἐποπτείας καὶ ἐλέγχου ἐπὶ τοῦ ἰδίου ἑαυτοῦ της!
          Τοιοῦτο τὸ κατάντημα τῆς πολιτικῆς τοῦ κ. Βενιζέλου ὡς πρὸς τὸ ζήτημα τῆς διεθνοῦς θέσεως τῆς Ἑλλάδος.

  

Ι. ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ

 

---

[1] Στο Ίωνος Στεφάνου Δραγούμη, Κοινότης, Έθνος και Κράτος, Έκδοση της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, εκλογή σχετικών κειμένων, εισαγωγή, πίνακες και σημειώσεις Φ. Σ. Δραγούμης, έκδοση δευτέρα επηυξημένη, Θεσσαλονίκη, 1967, σελ. 170.