«Πως δεν τους έρχεται νὰ κάνουν τόν κόσμο ανω κάτω;»*

Μιχαήλ Άγγελος, Η Σίβυλλα [DELPHICA] 

 

ΕΙΔΑ ΤΟΝ ΙΣΚΙΟ ΜΟΥ –ἑνός ζωντανοῦ ἀνθρώπου ἴσκιο– στοὺς τοίχους τῆς ἀρχαίας πολιτείας (Ὄστιας) καὶ εἶδα πῶς περνοῦσε. Εἶναι ἕνα θέατρο ἐκεῖ ποὺ τὸ ἔχτισε ὁ Μᾶρκος Αὐρήλιος. Πῶς ζοῦσαν οἱ Ρωμαῖοι τὴν ἐποχή ἐκείνη ἥσυχοι καὶ εὐχαριστημένοι μὲ τὸν ἑαυτό τους ἀφοῦ εἶχαν περάσει οἱ καιροί τῆς δημοκρατίας τους, δηλαδή τοῦ μεγαλείου τῆς παλιᾶς Ρώμης; Γιατί ἦταν τόσο ὀλιγαρκεῖς οἱ ἄνθρωποι; Γιατί εἶναι καί τώρα τόσο ὀλιγαρκεῖς; Πῶς δὲν τοὺς ἔρχεται νὰ κάνουν τόν κόσμο ἄνω κάτω μὰ νὰ κάνουν κάτι, νὰ βροῦν κάτι καινούργιο, ἄλλο, διαφορετικό καί ὄμορφο; Πῶς δέ νοιώθουν πώς ὁ ἀγῶνας εἶναι τό πιό όμορφο πράμα πού ἔχει ὁ ἄνθρωπος; Πῶς ζοῦν τὴ μικρή τους τὴ ζωή κάνοντας σπίτια καί ἀγοράζοντας ὄμορφα πραματάκια (bibelots) καὶ μαζεύοντας συλλογές γραμματοσήμων, καὶ πλακώνοντας χωρίς μεγαλεῖο, χωρίς ἐνθουσιασμό, χωρίς πίστη τίς γυναῖκες τῶν ἄλλων; Πῶς μποροῦν καὶ προσπαθοῦν νὰ μιμοῦνται περασμένα μεγαλεῖα, περασμένα ἔργα περασμένες τέχνες, πολιτισμούς καὶ τελειότητες καὶ δὲν τοὺς ἔρχεται νὰ πλάσουν καὶ ὄχι νὰ μιμοῦνται; Πῶς ὕστερα ἀπὸ μιὰ μεγάλη ἐποχή τολμοῦν νὰ εἶναι εὐχαριστημένοι μὲ τὴν τύχη τους καί κάθονται στ’ αὐγά τους καὶ στὸ σπιτάκι τους φρόνιμοι, ἥσυχοι, ἀπερίεργοι γιὰ τὰ μεγάλα καὶ περίεργοι μονάχα γιὰ τὰ μικρά, εἴτε ἐπιστῆμες καὶ λεπτομέρειες ἀπό εἰδικότητες επιστημῶν εἴτε θέατρα  εἴτε ἀεροπλάνα, εἴτε συλλογές ἰαπωνικῶν κουτιῶν ἤ κουτιῶν ἀπό σπίρτα; Πῶς οἱ μόνοι ἐνεργητικοί καταγίνονται μὲ σοσιαλιστικά κοπαδικά συμφέροντα, ἀπό συμπάθεια γιά τή μικρή ἀτομική ζωή τοῦ κάθε παλιανθρωπάκου; Πῶς δέν ἀνοίγουν τὰ μάτια τους νὰ δοῦν, τὰ ρουθούνια τους νὰ ἀναπνεύσουν βαθειά, τὸ στόμα τους νά φᾶν τό μεγαλεῖο καὶ τὸ ἄρωμα καὶ τὴν ὄψη τοῦ μεγάλου κόσμου (ὅσο μικρή καὶ νὰ ἔκανε τὴ γῆ ἡ ἐπιστήμη); Πῶς γίνονται φρόνιμοι καὶ σοφοί καὶ ἀρχαιολόγοι; Πῶς συνδέονται μὲ τὰ μικρούτσικα πράματα, μὲ τὰ μικρότερα καὶ πιὸ ἀσήμαντα πράματα τῆς ζωῆς; Πῶς γίνονται ὅλα αὐτά καὶ ἄλλα ἀκόμη ποὺ τώρα ξεχνῶ νὰ τὰ ἀραδιάσω, δὲν τὸ καταλαβαίνω ἐγώ ποὺ δὲν εἶμαι ἥσυχος, ποὺ δὲν εἶμαι φρόνιμος, ποὺ δὲν εἶμαι ὀλιγαρκής, ποὺ περνῶ ἀπὸ τὴ ζωή καὶ δὲν κολνιέμαι πουθενά, ποὺ βλέπω αἰώνια τὴν αἰωνιότητα καὶ τὸ αἰώνιο πέρασμα, καὶ μοῦ ἔρχεται μ’αὐτή τὴν αἰωνιότητα νὰ συνδέσω τὸν ἑαυτό μου, τὸ σῶμα μου καὶ τὴν ψυχή μου καὶ τ’ ὄνομά μου.                                      

****

Ἤμουν σ’ ἕνα σπίτι ποὺ μιλοῦσαν κι’ ὅλο μιλοῦσαν γιὰ τὴν τέχνη καὶ γιὰ τὰ ἔργα τῆς τέχνης, καὶ μοῦ φάνηκε τόσο στεῖρο πρᾶμα ἡ ὁμιλία. Τὶ ἀνάγκη νὰ μιλεῖ κανείς. Ἄς κάνει κάτι καὶ ἔπειτα ἄς μιλεῖ λιγάκι γι’ αὐτό ποὺ αἰσθάνθηκε πλάθοντας τὸ ἔργο του καὶ ἔπειτα ἄς σωπάσει ὥς ποῦ νὰ τοῦ ἔρθει ἡ ὄρεξη νὰ ξανακάνει κάτι.

 

*Ίων Δραγούμης, Ημερολόγια, Εγγραφή: Οκτώβρης 1909 [Ρώμη], ΑΣΚΣΑ-Τμήμα Αρχείων, Αρχείο Ίωνος Δραγούμη, Τετράδιο 16, σελ. 202-204.