«Τι του ήρθε να ξεσηκωθεί ενάντια σε κείνη τη Μεγαλοφυΐα;»

 

 

                                  Βάλιας Σεμερτζίδης, Ίων Δραγούμης (1937)

 

Ο ΒΑΛΙΑΣ ΣΕΜΕΡΤΖΙΔΗΣ (1911-1983) ήταν σπουδαίος ζωγράφος με καταγωγή από τον Πόντο. Ήρθε σαν πρόσφυγας με την οικογένειά του στην Ελλάδα μετά την Καταστροφή. Ύστερα  από τις σπουδές του δίπλα στον Κ. Παρθένη, ξεδίπλωσε το ταλέντο του καταλείποντας σημαντικό έργο. Ανάμεσα στα έργα του υπάρχει και το πορτρέτο του Ίωνος Δραγούμη τον οποίο ο ζωγράφος ναι μεν δεν γνώρισε ζωντανό  όμως συνδέθηκε με τη σκέψη του μέσα από τυπωμένα του έργα που του χάρισε ο αδελφός του Ίωνος Φίλιππος, θερμός συμπαραστάτης και αρωγός στα  πρώτα βήματα του ζωγράφου.

Το πορτρέτο που φιλοτέχνησε ο Σεμερτζίδης, στα 1937, βασίζεται σε κάποιο φωτογραφικό πορτρέτο του Ίωνος Δραγούμη καμωμένο σε ατελιέ του Βερολίνου στα 1914. Το έργο δωρήθηκε πιθανότατα κατά τη δεκαετία του ’60 στην Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών από τον Φίλιππο Δραγούμη, ίσως τότε που από το Προεδρείο (Στίλπων Κυριακίδης-Α. Λέτσας) δίνονταν οι υποσχέσεις για έκδοση των Απάντων του αδελφού του που όμως ΠΟΤΕ δεν τηρήθηκαν. Έκτοτε το πορτρέτο ανήκει στη Συλλογή της Πινακοθήκης της ΕΜΣ αλλά παραμένει σε πολλούς άγνωστο.  

Από το Ημερολόγιο (1929-1939) του Βάλια Σεμερτζίδη με τη θαυμάσια εισαγωγή-επιμέλεια του καθηγητή Νίκου Χατζηνικολάου, Ομ. Καθηγητή της Ιστορίας της Τέχνης (ΜΙΕΤ, 2023), μεταφέρω το απόσπασμα (σελ. 754-755) από την έγγραφή Κυριακή 23.10.39, Νύχτα όπου περιγράφεται μια συζήτηση του ζωγράφου σε κάποιον περίπατο με τον συγγραφέα, ποιητή, τεχνοκριτικό και Διευθυντή τότε της Εθνικής Πινακοθήκης Ζαχαρία Παπαντωνίου. 

Οι δυο άντρες έχουν εδώ μια σύντομη ανταλλαγή απόψεων γύρω από τον Ίωνα Δραγούμη. Και η κατάληξη θα είναι η γνωστή επωδός (και αιωνία παρεξήγησις) πως ο ...«αλαζών» (!!!) Δραγούμης τόλμησε «να εναντιωθεί στον μεγαλοφυή Βενιζέλο» μην έχοντας αντιληφθεί –ίσως από …ζηλοφθονία– ότι «εκείνος πραγματοποιούσε όλα τα δικά του όνειρα του για τον Ελληνισμό». Ενδιαφέρον παραμένει το ότι, σε λιγότερα από είκοσι χρόνια από την ώρα που ο Δραγούμης δολοφονήθηκε, τόσα λίγα γνώριζαν σε βάθος για κείνον ακόμα κι εκείνοι που τον συμπαθούσαν και δήλωναν πως τον είχαν «καταλάβει»:

Δὲν θυμοῦμαι πῶς γύρισε ἡ κουβέντα καὶ εἶπα κάτι γιὰ τὸν Ἴωνα Δραγούμη. Και τότε ἄρχισε ἡ πιό ἐνδιαφέρουσα συζήτηση ποὺ ἔχω κάνει μὲ τὸν Παπαντωνίου. Ἦταν μιὰ ὁμιλία γεμάτη ζέση ποὺ ἔκρυβε μέσα της κάτι σὰν ἀπολογία ἑνὸς καλλιτέχνου ποὺ ἔνιωσε λύπη γιὰ τὸ χαμὸ ἑνὸς ἐπίσης καλλιτέχνου καὶ σπουδαίου Έλληνος, καὶ ποὺ ἀφορμὴ στάθηκαν βέβαια οἱ ὀπαδοὶ τοῦ Βενιζέλου, μὰ ὅπως εἶπε: «Ὅταν λέμε βενιζελικοί, πρέπει νὰ ἐννοούμεθα. Τὸ ἔκαναν καθάρματα καὶ ὄχι ὁ Βενιζέλος». Μίλησε μὲ ἀγάπη γιὰ τὸν Ἴωνα, μὰ καὶ μὲ ἐρωτηματικά. Αἴφνης: «Πῶς σηκώθηκε ἐνάντια στὸν Βενιζέλο ἀφοῦ αὐτὸς ἐπραγματοποίησε ἐκεῖνο ἀκριβῶς ποὺ ζητοῦσε αὐτὸς στὴ ζωή του, τὴ Μεγάλη Ἰδέα, την Πόλη δηλαδή, κι ἀκριβῶς τὴ στιγμὴ ποὺ σηκωνόταν ἡ ἑλληνικὴ σημαία στὴν Κωνσταντινούπολη, αὐτὸς ἐδῶ ξεσηκώθηκε ἐνάντια. Τρομερό, φίλε μου. Τρομερό». «Τί ἤθελε καὶ πέρασε μὲ τὸ αὐτοκίνητο ἐκείνη τὴν ἡμέρα ἀπό ἐκεῖνο τὸ μέρος σὲ τέτοιες στιγμές ἀναμπουμπούλας; Ὁ Ἴων ἦταν ἐγωιστής, ἀλαζών, αὐτὸ εἶναι τὸ μόνο κακὸ ποὺ εἶχε, τὴ δουλειὰ ὅμως ποὺ ἔπαιρνε στὰ χέρια του τὴν ἔκαμνε σωστὰ καὶ γερά, στὴ Μακεδονία, στὴν Πόλη, στὴν Πετρούπολη»,

Εἶπα ἐγὼ τότε: «Νομίζω πὼς ἀκριβῶς αὐτὸς ὁ ἐγωισμός του μποροῦσε καὶ στάθηκε ἀφορμὴ νὰ στραφεῖ ἐνάντια στὸν Βενιζέλο, γιατὶ ἐκεῖνος πραγματοποιοῦσε κάτι ποὺ τὸ ἐγώ του θὰ ἤθελε νὰ πραγματοποιήσει ὁ ἴδιος». Ὁ Παπαντωνίου εἶπε ἀμέσως: «Ναί, αὐτὴ ἡ παρατήρησή σου ἔχει βασιμότητα καὶ νομίζω πὼς μονάχα ἐκεῖ μπορεῖ νὰ τὸ ἀποδώσει κανείς». Ἔλεγε πὼς ἦταν φίλοι, πώς συχνὰ βρισκόντουσαν μαζί. «Αὐτὸς ὁ χρήσιμος ἄνθρωπος, τί κρίμα! Τί τοῦ ἦρθε νὰ ξεσηκωθεῖ ἐνάντια σὲ κείνη τὴ Μεγαλοφυΐα, τὴ στιγμὴ ποὺ ἐκεῖνος ἔκαμνε κάτι ποὺ ἀκριβῶς στάθηκε παντοτινό ὄνειρο τοῦ Ἴωνα;».